Sanacja, od łacińskiego sanatio, „uzdrowienie”, to nazwa obozu rządzącego w Polsce w latach 1926-1939. Powstała ona w związku z hasłem „sanacji moralnej” życia publicznego, wysuwanym przez ten obóz przed zamachem majowym i w trakcie niego. Jego przywódcą był Józef Piłsudski, który od 29 listopada 1918 roku do 14 grudnia 1922 roku był naczelnikiem państwa. To wtedy właśnie wszystko od niego zależało. Nic bez jego zgody nie mogło być wprowadzone w życie, m.in. konstytucja i ordynacja wyborcza. Jeśli więc przed zamachem majowym było tak źle: „rozpanoszyło” się partyjniactwo i sejmowładztwo, to odpowiedzialnym za to był naczelnik państwa. I teraz on, ten, który zgodził był się na taki stan rzeczy, wystąpił z propozycją naprawy tego, co sam u przednio zaakceptował.

Wszyscy, którzy choć trochę interesują się historią i polityką, wiedzą jak rządziła sanacja i czym to się skończyło. Zapewne niektórzy uważają, że było to wynikiem niekompetencji i błędnych koncepcji politycznych jak i gospodarczych. Jednak pewne rzeczy łatwiej będzie zrozumieć, jeśli przybliżymy sobie ideologię sanacji, która, jak sadzę, jest mało znana, choć dokładnie opisana w Wikipedii.

Po raz pierwszy terminu sanacja państwa użył Adam Skwarczyński. Wikipedia nie podaje konkretnej daty, ale należy sądzić, że nastąpiło to na długo przed zamachem majowym. Wypracowanie własnej doktryny wymaga przecież czasu. Obok Skwarczyńskiego głównymi ideologami piłsudczyków byli Czesław Znamierowski, Mieczysław Szawleski, Kazimierz Smogorzewski, Stanisław Car, Wacław Makowski, Kazimierz Władysław Kumaniecki, Adam Piasecki, Teodor Seidler. Wielu z nich było masonami. Zresztą cały obóz piłsudczykowski był zdominowany przez masonerię, co wiele wyjaśnia. Nie byli to więc ludzie głupi, a jeśli „popełniali” błędy, to może właśnie dlatego, że tak miało być.

Podstawą doktryny sanacyjnej było założenie o podziale ludzi na dwie kategorie: większość społeczeństwa i dominującą nad nią mniejszość, która podejmuje najważniejsze w państwie decyzje. Założenie to oparto na tezach Vilfreda Pareto, który postrzegał historię jako ciągły proces powstawania elit obalanych następnie przez większość w celu stworzenia nowej elity. Powodem konfliktów pomiędzy elitami a społeczeństwem, według Pareto, było to, że elity zamykały się w sobie i blokowały możliwość awansu zdolnym i ambitnym jednostkom spoza swoich kręgów.

Vilfredo Pareto to włoski ekonomista i socjolog, współtwórca tzw. lozańskiej szkoły ekonomii. Pochodził z rodziny kupieckiej. Już te dwa fakty wystarczą, by zdemaskować go jako Żyda. Przypisuje się mu sformułowanie tzw. zasady Pareto, zwanej też zasadą 20/80, że np. 20% klientów generuje 80% przychodów przedsiębiorstwa. Jednak prawdziwym jej twórcą był Joseph Moses Juran, amerykański teoretyk zarządzania, wywodzący się z rumuńskich Żydów. A więc wszystko pozostaje w rodzinie.

Według Pareto właściwym źródłem równowagi społecznej jest konflikt i walka pomiędzy przeciwstawnymi siłami społecznymi. Czyli Marks, tylko ogólniej, i oczywiście Hegel. Pareto jest również autorem teorii krążenia elit, opisującej zasady rządzące elitami w społeczeństwach ludzkich. Uważał on, że elita jest złożona z tych ludzi, którzy w danej dziedzinie działania osiągają najwyższe wskaźniki. Odchodził zatem zarówno od tradycyjnego rozumienia elity jako arystokracji, jak i od utożsamiania elit wyłącznie z elitami rządzącymi.

Ideologia sanacji, początkowo bardziej egalitarystyczna, stała się w końcu tym, co można nazwać elitaryzmem autorytarnym. W okresie pomiędzy wycofaniem się Piłsudskiego z życia publicznego i przewrotem majowym podkreślano brak wsparcia społeczeństwa dla ówczesnych legionistów w walce o niepodległość i tym większe zasługi tych, którzy mimo tego o tę niepodległość walczyli. To założenie stało się uzasadnieniem dla uznania, że to byli legioniści, jako osoby najbardziej zasłużone dla stworzenia państwa, są najbardziej odpowiedni do sprawowania władzy w Polsce. W doktrynie sanacyjnej wyuczona przez zaborców bierność społeczeństwa na kwestie niepodległościowe dyskwalifikowała więc jego większość jako przywódców niepodległej Polski.

Sanacja miała zająć się przebudową społeczeństwa za pomocą zhierarchizowania go, co umożliwić miało włączenie do pracy na rzecz kraju osób chcących podjąć taki wysiłek. Jednocześnie osoby chcące się zaangażować na rzecz państwa powinny zaakceptować w elicie kierowniczą rolę zasłużonych działaczy sanacji. Tak rozumiana elita miała charakteryzować się bezinteresownym zaangażowaniem na rzecz dobra wspólnego, w odróżnieniu od starych elit, które wykorzystywały resztę społeczeństwa do zaspokajania własnych potrzeb.

Zgodnie z tymi założeniami elita wyodrębniana na podstawie indywidualnych zasług, zamiast przynależności do grupy społecznej lub partii, miała zapewnić dopływ nowych, twórczych jednostek, co miało ją zabezpieczyć przed popadnięciem w marazm. Jednocześnie odrzucono postulowaną w niektórych kręgach piłsudczyków koncepcję uznania przynależności do inteligencji za warunek zaliczenia do elity, choć częściowo wrócono do niej w 1935 roku.

Zdaniem sanacji historycznie zasłużoną awangardą byli piłsudczycy, co uzasadniało wymianę ludzi na stanowiskach na prowincji. Zajmowali je byli legioniści. W Polsce nie było to nic nowego. Tak było przed sanacją i po niej, ale chyba tylko ona pokusiła się o dorobienie ideologii do zwykłego nepotyzmu.

Adam Skwarczyński definiował postulaty sanacji jako zanegowanie demokracji przy braku zgody na dyktaturę. Wyrazem dążenia do „uspołecznienia państwa” były projekty utworzenia Powszechnej Organizacji Społeczeństwa (POS), która miała mieć cechy masowej monopartii angażującej całe społeczeństwo. Ideę jej powołania podjęto na przełomie 1935 i 1936 roku. Jej najniższy szczebel miały tworzyć m.in. samorządy terytorialne, stowarzyszenia i samorządy gospodarcze, stowarzyszenia użyteczności publicznej, spółdzielnie, kółka rolnicze, straże pożarne czy związki zawodowe, nad którymi miały się znajdować komórki szczebli powiatowych, wojewódzkich i krajowych. Jednocześnie marginalizacja partii politycznych miała spowodować zastąpienie walki wyborczej opartej na demagogii przez realne zasługi i konkretny program działania danej osoby. Podkreślano jednak, że sanacyjna władza miała mieć posłuch nie w oparciu o przymus administracyjny, a o świadomą wolę społeczeństwa, uzyskaną dzięki wychowaniu młodzieży i dobrowolnej przemianie moralnej obywateli, niemniej projekt budził skojarzenia z organizacją społeczną ZSRR, Niemiec czy Włoch i próbą budowy społeczeństwa totalitarnego.

Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928-1935), który mając wszelkie cechy partii politycznej, nie był nią nazwany i określano go jako przeciwieństwo partii. Marginalizując partie polityczne, sanacja tworzyła liczne organizacje młodzieżowe, społeczne, zawodowe i kombatanckie, które realizowały wspólną ideologię państwową, jednak nie służyły one wyrażaniu woli obywateli, a jedynie przekazywaniu społeczeństwu woli władz państwowych. Organizacja społeczna miała w doktrynie sanacyjnej promować uczciwość i pracę na rzecz państwa, a osoby wyróżniające się na tym polu miały przechodzić do administracji terenowej czy parlamentu. Efektem wzrostu aktywności społecznej miało być także zmarginalizowanie niepotrzebnych już partii politycznych. Sanacja planowała uzależnić zakres praw jednostek od zasług dla państwa, a wyróżnikiem elity miały być większe prawa polityczne, wzorowane na przedrozbiorowej instytucji nobilitacji.

Za włączanie do elity odpowiadać mieli jej wcześniejsi członkowie zgodnie z zasadą, że osoby najbardziej wartościowe w państwie miały wybierać najlepsze osoby z niższych stopni organizacji społecznej. Równocześnie, pomimo programu tworzenia faktycznej i prawnej elity władzy, doktryna sanacji na gruncie społecznym opowiadała się za egalitaryzmem.

Władza w budowanym ustroju jako naczelną wartość stawiała jednolicie rządzone przez prezydenta państwo, w związku z czym zobowiązywała obywateli do udziału w realizacji wspólnych celów i sankcjonowała kierowniczą rolę elity sanacyjnej w społeczeństwie. Efektem tego prawa obywatelskie były marginalizowane, a akcentowane były obowiązki obywatela wobec państwa. Jednocześnie tak pojmowana relacja państwa i obywatela nie miała prowadzić do totalitaryzmu, gdyż ten, zgodnie z sanacyjną doktryną, podobnie jak demokracja, miał prowadzić do zaniku odpowiedzialności obywateli za państwo. Dążenia te częściowo znalazły wyraz w konstytucji kwietniowej z 1935 roku, której zasadnicze założenia opracowywane były od 1928 roku, i której projekt zaakceptował Piłsudski podczas narady z rządem. Duży wkład w opracowanie nowej konstytucji miał Walery Sławek, który doprowadził do zawarcia w niej zasady elitaryzmu jako podstawy ustroju.

Wartością nadrzędną w ideologii sanacji było scentralizowane i silne państwo, jednak jego ustrój był kwestią drugorzędną, stanowiącą konsekwencję bieżącej sytuacji. Sanacja głosiła konieczność silnych rządów wobec kryzysu demokracji, która nie sprawdziła się zdaniem jej działaczy w warunkach polskich i postulowała „odpartyjnienie” sceny politycznej poprzez osłabienie partii, gdyż kluczem podziału nie miały być poglądy, lecz postawy i zasługi w czynie niepodległościowym.

Tak ideologię sanacji przedstawia Wikipedia, która wykorzystała opracowania wielu polskich historyków. Analizując założenia tej ideologi, trudno nie zadać sobie pytania: skoro było to takie dobre, to dlaczego skończyło się tak źle? Sanację skrytykowano na wszelkie możliwe sposoby, dokonano wielu drobiazgowych analiz rządów pomajowych, przedstawiano alternatywne rozwiązania, obwiniano ją za klęskę wrześniową itp. Ale czy ktoś zadał sobie pytanie, czy w tamtej rzeczywistości było dobre rozwiązanie?

Polska odrodzona wpadła w koleiny Rzeczypospolitej Obojga Narodów, albo ktoś ją świadomie w te koleiny wepchnął. W wyniku unii lubelskiej (1569) połączono ze sobą dwa państwa o różnym poziomie rozwoju, różnych językach i wrogich sobie wyznaniach. Nowe państwo miało niby skuteczniej bronić się przed zakusami sąsiadów. Nic z tego nie wyszło. Już w niecałe sto lat po unii doszło do pierwszego rozbioru tego idiotycznego tworu, choć nie pisze się o tym, a za pierwszy rozbiór uznaje się ten z 1772 roku. W wyniku wojny ze Szwecją traci Rzeczpospolita Inflanty a Prusy uniezależniają się od niej. W wyniku wojny a Rosją, w tym samym czasie, traci ona województwo smoleńskie, czernihowskie i połowę województwa kijowskiego (250 tys. km²). Ta połowa województwa kijowskiego to prawie 5/6 obecnego obszaru Polski. Jeśli to nie jest rozbiór, to co to jest?

Historia pokazała, że projekt pod nazwą Rzeczpospolita Obojga Narodów, był złym projektem i zantagonizował Polaków z ich wschodnimi sąsiadami. Pomimo tak złych doświadczeń obaj, niby wrogowie, Piłsudski i Dmowski, wpychają nowe państwo w stare koleiny. Koncepcja Piłsudskiego zakładała powstanie federacji obejmującej na wschodzie ziemie sprzed rozbiorów. Koncepcja Dmowskiego zakładała asymilację ludności tam mieszkającej. Terytorialnie obie koncepcje prawie się pokrywały. Z tego tylko mogły być nieszczęścia i były. Obaj działali na szkodę Polski. Odtworzenie Polski w takich granicach od razu antagonizowało ją z obu sąsiadami, czyli z Niemcami i Rosją, która tymczasowo przyjęła nazwę Związek Radziecki. Wykluczało to zawieranie jakichkolwiek sojuszy ze względu na konflikt interesów.

Odtworzenie Polski w jej granicach etnicznych lub zbliżonych do nich byłoby optymalnym rozwiązaniem. Taką byłaby Polska składająca się z obszaru byłego Królestwa Polskiego, Galicji zachodniej z Lwowem (Lwów to nie Kresy), Wielkopolski i Pomorza. Wprawdzie pozostałyby roszczenia Niemiec, ale nie mogłoby dojść do sytuacji jaka wytworzyła się 17 września 1939 roku. Po prostu Związek Radziecki nie miałby argumentów usprawiedliwiających agresję, bo on, tak jak i wcześniej Rosja, akceptował Polskę w granicach etnicznych.

O tym, jak miała wyglądać nowa Polska nie decydował mason Dmowski i mason Piłsudski, tylko ich przełożeni, a oni byli od wykonywania ich poleceń. Odtworzono ją tak, by to nowe państwo było w konflikcie ze wszystkimi sąsiadami i wewnętrznie rozdarte ze względu na liczne mniejszości narodowe. Ponad 1/3 ludności, jeśli nie więcej, nie utożsamiała się z nowym państwem. W takiej sytuacji prowadzenie jakiejkolwiek polityki zagranicznej i wewnętrznej było kwadraturą koła. Ci, którzy projektowali ten powojenny porządek, dokładnie wiedzieli, co zrobić, by kolejny konflikt był tylko kwestią czasu.

Stworzyć karykaturę państwa, jakim była II RP, to jedno, a drugie, to zainstalować w nim marionetkowe władze, które będą całkowicie posłuszne. O tym, że Niemcy wykreowali Piłsudskiego i stworzyli mu państwo, jeszcze w granicach Królestwa Polskiego, to chyba nikogo nie trzeba przekonywać. Jak jednak przekonać opinię publiczną do tego, że demokracja jest zła i że Polacy do niej nie dorośli? I tu rodzi się jeszcze jedno pytanie: dlaczego komuś tak zależało na tym, by w II RP rządził ktoś, kto się z nikim nie liczy i podejmuje arbitralne decyzje? Dlaczego dwie kluczowe dla państwa dziedziny, czyli polityka zagraniczna i wojsko znalazły się pod kontrolą jednego człowieka, który o wszystkim decydował? A po jego śmierci niewiele się zmieniło. Zapewne chodziło o sprawne kierowanie tymi dziedzinami, a może raczej o sprawne wykonywanie poleceń nieznanych przełożonych.

Piłsudski, będąc naczelnikiem państwa, zaakceptował demokrację, czyli system wielopartyjny i ordynację wyborczą. Nie obowiązywał wówczas 5% próg wyborczy jak obecnie. Wielość partii i rozbieżne ich interesy uniemożliwiały stworzenie większości parlamentarnej. Nikomu też nie zależało na konsolidacji i łączeniu zbliżonych do siebie programowo partii. Wprost przeciwnie! W wielu z nich znajdowali się ludzie, którzy rozsadzali je od środka. Ich zadaniem było kompromitowanie demokracji i wywoływanie wrażenia, że Polacy nie dorośli do niej.

W blogu „Zamach majowy” pisałem:

»Piłsudski opierał się na swoich dawnych towarzyszach legionowych. Nałęcz twierdzi, że było to „zjawisko z pogranicza konspiracji, zbliżone do poufnego działania o charakterze mafijnym. Narodzone w latach walk legionowych, kontynuowane w okresie 1918-1923, nie przestało egzystować w czasie usunięcia się w cień przez przywódcę grupy. Powodowało, że ludzie niezwiązani już organizacyjnie z Piłsudskim, pozostawali nadal bezgranicznie mu oddani. Nie było to bez znaczenia, ponieważ znajdowali się oni prawie we wszystkich ważniejszych dziedzinach życia: we wpływowych instytucjach w wojsku, w administracji państwowej i sądownictwie, prasie, partiach politycznych itd.”

Jeśli ludzie Piłsudskiego byli wszędzie, m.in. w partiach politycznych, to mieli wpływ na politykę tych partii. A więc ich rozwydrzenie mogło być wynikiem obecności w nich jego ludzi. Czy państwo, którego kluczowe organy i instytucje były obsadzone ludźmi marszałka, można uznać za niepodległe, skoro on sam był zależny od kogoś innego? To państwo w latach 1922-1926 starało się dopiero być niezależnym.«

Pretekst do wprowadzenia dyktatury został starannie przygotowany i prawdopodobnie planiści, którzy planowali przyszłość Polski, ale też i Europy, od początku zakładali, że w Polsce muszą być rządy autorytarne zwane inaczej elitaryzmem autorytarnym. Jak zwał, tak zwał. Ważne, żeby w kluczowym momencie rozkazy były wykonywane szybko i zgodnie z intencjami tych, którzy je wydawali.

Dlaczego miało tak być? Jeśli spojrzymy na granice II RP, to od razu rzuca się w oczy ich niekorzystny układ z Niemcami. Państwo to graniczyło z Polską z trzech stron: od północy, zachodu i południa. Jeśli dodamy do tego fakt, że Niemcy dysponowały ogromną przewagą militarną i dwukrotnie większą liczbą ludności, co przekładało się na liczebność armii, to wynik takiej konfrontacji byłby nietrudny do przewidzenia. W takiej sytuacji żaden człowiek o przeciętnym ilorazie inteligencji nie podjąłby decyzji o zbrojnym oporze. To tak jakby wystawić do walki dwóch bokserów. Jeden z wagi ciężkiej, a drugi z wagi lekkiej. Coś takiego jest bez sensu i dlatego tego nie praktykuje się. Dlaczego więc władze sanacyjne podjęły taką decyzję?

Ktoś może powiedzieć, że mieliśmy sojusze i gwarancje angielskie i francuskie. To prawda, ale Czechosłowacja też miała sojusz z Francją i Związkiem Radzieckim. Hitler zajął Czechy, a Francja nie ruszyła się. Natomiast Związek Radziecki zastrzegł sobie, że zareaguje, jeśli Francja ruszy pierwsza. Liczenie na takie sojusze byłoby dowodem skrajnej naiwności. A ci ludzie naiwnymi nie byli. Dobrze wiedzieli, że Francja i Anglia nie zareaguje, ale mieli usprawiedliwienie dla swojej cynicznej decyzji: przecież gdyby Francja zaatakowała, to byłaby wojna na dwa fronty i Niemcy musieliby przerzucić część wojsk na zachód. A że wcześniej przetestowano ten wariant na Czechosłowacji? A kto by sobie głowę zawracał takimi drobiazgami!? Po to m.in. była ta dyktatura, by nikt w sejmie nie mógł zadawać “głupich” pytań.

Żeby mogło stać się to, co stało się, rząd II RP musiał być całkowicie podległy komuś innemu i dokładnie wykonywać rozkazy tego kogoś. Do realizacji tego musiał zdobyć władzę dyktatorską, tak by nie musiał tłumaczyć się przed nikim ze swoich decyzji i tak, by nikt mu nie przeszkadzał w podejmowaniu tych decyzji. Podejrzewam, że nawet ucieczka rządu była wcześniej zaplanowana, tak by Związek Radziecki miał pretekst do agresji. Rządy sanacyjne były rządami antypolskimi, dążącymi z premedytacją do zniszczenia państwa, którym rządziły i do wyniszczenia jego ludności. Były to rządy masońskie i realizowały cele nieznanych przełożonych. Nie byli to głupi ludzie, wprost przeciwnie! I nie popełniali żadnych błędów. Z zimną krwią i cynicznie wykonywali rozkazy swoich przełożonych. Warto o tym wiedzieć i warto też wiedzieć, kto obecnie ożywia to sanacyjne truchło.