W 395 roku Cesarstwo Rzymskie rozpadło się na część zachodnią i wschodnią. Cesarstwo zachodniorzymskie, po dwukrotnym zdobyciu Rzymu przez barbarzyńców, upadło w 476 roku. Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu, od 330 roku, przetrwało i nawet rozwijało się. Konsekwencje tego podziału odczuwamy w Europie do dziś. Granica pomiędzy tymi dwoma częściami, to granica pomiędzy katolicyzmem a prawosławiem.

Tym, który przekształcił dawną kolonię grecką Byzantion w nową siedzibę cesarza – Konstantynopol, był cesarz Konstantyn I Wielki (306-337). Był pierwszym cesarzem, który przeszedł na chrześcijaństwo. Konstantyn zmarł z przyczyn naturalnych 22 maja 337 roku w Ancyronie niedaleko Nikomedii, położonej w północno-zachodniej Turcji w pobliżu Konstantynopola. Na kilka dni przed śmiercią przyjął chrzest z rąk ariańskiego biskupa Euzebiusza z Nikomedii. W Kościele prawosławnym Konstantyn Wielki jest czczony jak święty równy apostołom. Jego wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 21 maja (kalendarz juliański) lub 3 czerwca (kalendarz gregoriański). A skoro tak się rzeczy mają, to trudno oprzeć się wrażeniu, że prawosławiu nogi wyrastają z arianizmu. I tak naprawdę, to prawosławie jest tylko zmienioną jego formą.

Na soborze nicejskim w 325 roku ustalono, że Jezus Chrystus jest odwiecznym Synem Bożym, równym co do istoty Bogu Ojcu, a zatem Bóg jest jeden w istocie, troisty w osobach, jako Bóg Ojciec, Syn Boży (Jezus) i Duch Święty. To jest fundament wiary chrześcijańskiej wyznania katolickiego.

W III wieku pojawiła się w łonie chrześcijaństwa nauka arianizmu głosząca, że Jezus Chrystus, Syn Boży, nie jest równy Ojcu i jest mu podporządkowany. Pogląd ten został odrzucony na soborze nicejskim, potwierdzony przez sobór konstantynopolitański I (381 r.) i w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary.

Prawosławie nie przyjmuje dogmatu o pochodzeniu Ducha Świętego zarówno od Ojca jak i od Syna. Teologowie prawosławni tłumaczą, że Bóg Ojciec jest jedynym źródłem i Syna, i Ducha Świętego. Zaś Bazyli Wielki napisał: „Bóg jest jeden, bo Ojciec jest jeden.”

Tak więc podstawowe wyznanie wiary w prawosławiu pozostaje niezmienne i jest prawie takie same jak w arianizmie. Idąc dalej tym tropem trudno oprzeć się wrażeniu, że prawosławiu jest bliżej do judaizmu niż do katolicyzmu. W judaizmie mamy wiarę w jedynego Boga osobowego i niepodzielnego.

Pierwszy cesarz rzymski przyjmuje chrzest z rąk ariańskiego biskupa, a więc oficjalnie i całe cesarstwo staje się ariańskie. To może oznaczać, że arianie dominowali wśród wyznań chrześcijańskich. Że tak mogło być, może potwierdzać fakt, że Wizygoci stali się arianami w IV wieku. To stało się prawdopodobnie w czasie, gdy przebywali na Bałkanach w drodze do Italii i Hiszpanii.

Nauczanie Ariusza oraz jego uczniów wyraża tekst wyznania wiary biskupa ariańskiego Wulfili, w którym zawiera się doktryna Trójcy typowa dla subordynacjonizmu (Chrystus podporządkowany Ojcu):

„Ja, Wulfila, biskup i wyznawca, zawsze tak wierzyłem i w tej jedynej i prawdziwej wierze odbywam swoją podróż do mojego Pana. Wierzę, że jest tylko jeden Bóg Ojciec, jedyny niezrodzony i niewidzialny, i /wierzę/ w Jego jednorodzonego Syna, naszego Pana i naszego Boga, stwórcę wszystkich rzeczy, nie mając innego poza Nim. Zatem jest jeden Bóg wszystkiego, który jest również Bogiem naszego Boga, i wierzę w Ducha Świętego, w oświecającą i uświęcającą moc.”

Wulfila (310-383) – duchowny rzymski pochodzenia grecko-germańskiego, tłumacz Biblii, misjonarz i apostoł Gotów działający w IV wieku. Wulfila urodził się w mieszanej rodzinie. Jego ojciec był Gotem, a matka Greczynką z Kapadocji. Kształcił się w klasztorach na terenie Mezji. Należał do uczniów Euzebiusza z Nikomedii. Pod wpływem swego nauczyciela, który był biskupem Berytu (Bejrut), Nikomedii i Konstantynopola, stał się wyznawcą doktryny arianizmu, potępionej jako herezja na soborze nicejskim I.

W 341 roku został konsekrowany na biskupa Taurydy (antyczne miasto greckie na Krymie) i wysłany jako apostoł do plemion Gotów osiadłych nad Dunajem. Pod wpływem działalności Wulfili i jego następców Germanie początkowo skłonni przyjąć trynitaryzm (Trójca Święta) odrzucili tę doktrynę i stali się gorliwymi arianami.

Po zakończeniu misji w 348 roku osiadł w Mezji (teren Serbii, Bułgarii i częściowo Rumunii), gdzie mieszkał do końca życia. Dzięki protektoratowi ze strony cesarzy z dynastii konstantyńskiej nie obawiał się prześladowań. Brał udział w dysputach i soborach będąc stanowczo w opozycji do oficjalnej doktryny trynitarnej Kościoła.

W poprzednim blogu o Wizygotach zamieściłem mapę z Wikipedii, którą ponownie zamieszczam poniżej, z której wynika, że po podziale Imperium Rzymskiego jego wschodnia część była katolicka. Tak miało być za czasów Anastazjusza I, ale z informacji z tej samej Wikipedii, z której pochodzą wszystkie powyższe informacje, wynika, że Anastazjusz I był zwolennikiem monofizytyzmu, doktryny, według której Chrystus ma jedną złączoną naturę bosko-ludzką i nie istnieje w dwóch naturach, tj. boskiej i ludzkiej. Z tego wynika, że katolikiem nie był.

Wydaje się więc, że arianizm był dominującym wyznaniem chrześcijańskim na całym obszarze Imperium Rzymskiego po tym, jak Konstantyn przyjął chrzest w 337 roku. Dlaczego więc Imperium rozpadło się na dwie części? Dlaczego ludy barbarzyńskie atakowały tylko część zachodnią, a we wschodniej przyjmowały wiarę ariańską i wspomagały jej władców w odzyskiwaniu części zachodniej. Wszak Wizygoci przeszli przez Italię i odzyskali ją dla Imperium, podobnie jak Hiszpanię, z której wyrzucili ludy barbarzyńskie do Afryki. Czy można tu mówić o przypadku? W 330 roku stolica Imperium zostaje przeniesiona z Rzymu do Konstantynopola. Dopiero w 395 roku, a więc po 65 latach, następuje podział na część wschodnią i zachodnią. I dopiero w 476 roku następuje upadek części zachodniej, co uważa się za upadek Imperium. Jeśli było tak źle, to dlaczego tylko w części zachodniej? Część wschodnia zaczęła nawet odzyskiwać tereny części zachodniej, a to chyba znaczy, że tam kryzysu nie było. Jak to więc możliwe, że Imperium, stanowiące całość, zaczyna się w pewnym momencie sypać, ale tylko częściowo? Czy kryzys może działać wybiórczo?

W IV i V wieku na całym obszarze dawnego Imperium dominuje arianizm i od VI wieku ariańscy władcy zaczynają przechodzić na katolicyzm. I tak jakoś dziwnie, że dzieje się tak tylko w części zachodniej. Z czasem cała ona staje się katolicka, a wschodnia – powoli z ariańskiej przekształca się w prawosławną. Cóż takiego stało się? Jakież to niewidzialne siły zadziałały?

Cały ten okres, od upadku Imperium Rzymskiego do IX wieku, przyjęło się nazywać Wiekami Ciemnymi ze względu na stosunkowo niewielką ilość zachowanych dokumentów i przekazów. Chyba bardzo chciano coś ukryć i nie można wykluczyć, że niszczono te dokumenty. Jednak skutków pewnych działań nie da się zataić. Konsekwencje tych działań odczuwamy do dziś, choćby w postaci podziału na katolicyzm i prawosławie. Ale chyba komuś było za mało, bo nie mógł się oprzeć, by do tego pakietu nie dorzucić później protestantyzmu.