Po I wojnie światowej, po przerwie w latach 1918-1920 (Węgierska Republika Ludowa, Węgierska Republika Rad i ponownie Węgierska Republika Ludowa), Węgry 29 lutego 1920 roku ponownie stały się królestwem (1920-1946). Jednak bez króla, bo nie dopuszczono na tron Karola Habsburga. Państwem rządził regent adm. Miklos Horthy.

Traktat wersalski, zamiast ustanowić trwały pokój, został tak sformułowany, by skłócić wszystkich ze wszystkimi i doprowadzić do kolejnej wojny. W przypadku Polski do ziem dawnej Korony, czyli polskich, dołączono ziemie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, co od razu nastawiło wrogo Ukraińców, Białorusinów i Litwinów. Nowe państwo miało od początku samych wrogów. Podobnie było w przypadku Węgier, z tą różnicą, że do nich niczego nie dołączono, tylko je drastycznie okrojono z każdej strony, co skutkowało tym, że Węgry z każdej strony miały wrogów i były osamotnione.

Podczas rządów Horthyego Węgry stały się pierwszą po wojnie prawicową dyktaturą w Europie. Rząd Horthyego zamierzał dokonać rewizji traktatu z Trianon z 1920 roku. Chciano m.in. zwrotu części Czechosłowacji, Rumunii i Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, gdzie mieszkało ponad 3 miliony Węgrów. Zagrożenie ekspansją komunizmu i okrążone przez wrogie państwa Królestwo Węgier znalazło się w trudnym położeniu. Sojusz z Niemcami, które zgodziły się na przyłączenie części ziem węgierskich, utraconych wcześniej na rzecz Czechosłowacji i Rumunii, wydawał się większości węgierskiej klasy politycznej jedynym rozwiązaniem.

Po konferencji w Monachium (wrzesień 1938) Węgry bezskutecznie zabiegały u mocarstw zachodnich o przyznanie im południowej Słowacji, która po traktacie z Trianon należała do Czechosłowacji i była w większości zamieszkana przez ludność węgierską. Po tym niepowodzeniu Horthy postanowił zwrócić się o pomoc do Niemiec. Hitler i Mussolini zgodzili się na rolę arbitrów (pierwszy arbitraż wiedeński). Zgodnie z ich rozstrzygnięciem Węgry zaanektowały w listopadzie 1938 roku sporne terytorium południowej Słowacji i południowej Rusi Zakarpackiej. Po rozpadzie Czecho-Słowacji w marcu 1939 roku Węgry, podejmując działania zbrojne przeciw Karpato-Ukrainie, zlikwidowały po walkach z oddziałami Siczy Karpackiej jej państwowość i uzyskały w ten sposób wspólną granicę z Polską wzdłuż Karpat Wschodnich. Wsparcie Węgier przez Niemców wymusiło ich udział w późniejszej agresji na Związek Radziecki.

Komunistyczna Partia Węgier powstała 24 listopada 1918 roku. Po krótkim okresie sprawowania władzy w Węgierskiej Republice Rad (21 marca 1919 – 1 sierpnia 1919) rząd republiki został obalony przez interwencyjne wojska Czechosłowacji i Rumunii po tym, jak odrzucił ultimatum Ententy w sprawie utworzenia strefy demarkacyjnej. Ponownego znaczenia partia ta nabrała podczas II wojny światowej, gdy kierował nią Matyas Rakosi. Wraz z ugrupowaniami opozycyjnymi współtworzyła Antyfaszystowski Front Niepodległościowy. Rząd węgierski był wobec komunistów bezwzględny. Na wiosnę 1942 roku aresztowano a następnie stracono 450 działaczy komunistycznych. Do kolejnej fali aresztowań doszło w zimie 1942-43. Doprowadziło to do samorozwiązania się partii w czerwcu 1943 roku. W jej miejsce utworzono Partię Pokoju, głoszącą mniej radykalne hasła. Po fali represji, które dotknęły partię, sekretarzem generalnym partii został Janos Kadar. W okresie istnienia rządu kolaboracyjnego (z III Rzeszą) partia została zdziesiątkowana w obozach koncentracyjnych. W maju 1944 przyłączyła się do opozycyjnego Frontu Węgierskiego, co zwiększyło jej wpływy i umożliwiło prowadzenie działalności dywersyjnej. We wrześniu 1944 roku powróciła do starej nazwy i rozpoczęła zintensyfikowaną akcję propagandową przeciwko rządowi. 10 października podpisała umowę o współpracy z kierownictwem socjaldemokracji.

Na emigracji w Moskwie trójka działaczy komunistycznych, Erno Gero (Erno Singer), Imre Nagy i Matyas Rakosi, prowadziła akcję szkoleniową wśród węgierskich jeńców wojennych w Związku Radzieckim i propagandową wśród jeszcze walczących ze stroną radziecką oddziałów węgierskich. Dzięki ich działaniom na stronę radziecką, wraz z grupą oficerów, przeszedł Bela Miklos (węgierski arystokrata i wojskowy).

Po przejęciu władzy przez strzałokrzyżowców (faszystowskie, antysemickie, antykomunistyczne ugrupowanie założone w 1935 roku), za uprzednią zgodą Niemców, w październiku 1944 roku komuniści włączyli się do antyfaszystowskiego zbrojnego ruchu oporu. Po wkroczeniu Armii Czerwonej aktywnie uczestniczyli w tworzeniu nowej państwowości Węgier. 3 grudnia powstał Węgierski Narodowy Front Niepodległościowy, do którego weszli komuniści, socjaldemokraci, Partia Drobnych Rolników, Narodowa Partia Chłopska i demokratyczna Partia Mieszczańska. Jego program skupiał się na potrzebie włączenia się do wojny po stronie aliantów, wsparciu Armii Czerwonej w walkach z Niemcami, demokratyzacji kraju, reformie rolnej i nacjonalizacji przemysłu. 21 grudnia zebrało się pierwsze Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe. Dzień później powstał Tymczasowy Rząd Narodowy, na czele którego stanął Bela Miklos. W jego skład weszło 3 komunistów. 28 grudnia Tymczasowy Rząd Narodowy wypowiedział wojnę Niemcom, a 20 stycznia 1945 roku podpisał zawieszenie broni z przedstawicielami koalicji antyhitlerowskiej. W jego wyniku Węgry musiały wypłacić kontrybucję wojenną i zgodzić się na stacjonowanie w kraju Armii Czerwonej, co pozwoliło komunistom na przejęcie władzy. W lutym 1945 roku Janosa Kadara na stanowisku sekretarza generalnego partii zastąpił przybyły z ZSRR Matyas Rakosi.

1 lutego 1946 roku ogłoszono powstanie Republiki Węgierskiej, która, podpisując pakty o przyjaźni i współpracy z blokiem wschodnim, w praktyce stała się jego częścią. Jej prezydentem został Zoltan Tildy z Niezależnej Partii Drobnych Rolników. Koalicyjny rząd z udziałem wszystkich partii utworzył Ferenc Nagy, polityk Partii Drobnych Posiadaczy. Wicepremierem został Matyas Rakosi. Komuniści, wraz z ugrupowaniami o profilu chłopskim, socjaldemokratycznym i ze związkami zawodowymi, utworzyli własną koalicję wyborczą – Blok Lewicowy, w ramach którego doprowadzili do zwiększenia swego udziału we władzy. Stopniowe jej przejmowanie ułatwił komunistom fakt, że Laszlo Rajk pozostał w rządzie koalicyjnym ministrem spraw wewnętrznych, dzierżąc w swoich rekach cały aparat represji. Pod pretekstem udziału w antyrządowych spiskach usunięto z rządu najbardziej antykomunistycznych działaczy. W sfałszowanych wyborach w 1947 roku blok sformowany przez komunistów zdobył 60,1% głosów.

W latach 1949-1953 komuniści, kierowani przez Matyasa Rakosiego (1892-1971), zaprowadzili w kraju reżim wzorowany na stalinowskim. Krótki, czteroletni okres systemu wielopartyjnego zakończył się, gdy węgierska socjaldemokracja połączyła się z partią komunistyczną. W 1948 roku powstała, sprawująca jednopartyjną władzę, Węgierska Partia Pracujących. W tym samym roku powstała PZPR i Komunistyczna Partia Czechosłowacji. W 1949 roku została proklamowana Węgierska Republika Ludowa.

Sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Węgier był Matyas Rakosi (Matyas Rosenfeld). W 1945 roku objął urząd wicepremiera rządu koalicyjnego. W 1947 roku doprowadził do przejęcia władzy przez komunistów i został premierem. Rządził on w sposób dyktatorski. Był bezpośrednio odpowiedzialny za masowe represje wobec faktycznych i domniemanych przeciwników politycznych. Liczba więźniów politycznych na Węgrzech była znacznie większa niż w Polsce przy trzykrotnie mniejszej liczbie ludności. Rakosi uważał siebie za najlepszego węgierskiego ucznia Stalina. Jest autorem określenia „taktyka salami”, czyli stalinowskiej praktyki eliminowania opozycji krok po kroku (plasterek po plasterku).

Jego pozycja uległa osłabieniu po śmierci Stalina (5 czerwca 1953), gdy Ławrentij Beria bez ogródek oświadczył, że „Węgry miały wielu cudzoziemskich królów, ale żydowskiego tolerować nie będą”. Bezpośrednim skutkiem tej śmierci było mianowanie 4 lipca 1953 roku Imre Nagya na premiera Węgier. W 1955 roku usunięto go z partii i pozbawiono stanowisk państwowych, w tym stanowiska premiera. Po ogłoszeniu przez Chruszczowa w lutym 1956 roku tajnego referatu, w którym określił on Stalina jako przestępcę działającego w partii komunistycznej, Rakosi został odwołany z pełnionej funkcji. Po radzieckiej interwencji na Węgrzech, 4 listopada 1956 roku został ewakuowany przez władze radzieckie do ZSRR, do miasta Gorki (Niżny Nowogród) i tam zmarł w 1971 roku.

W latach 1950-1952 służba bezpieczeństwa eksmitowała 26 tys. Węgrów i skonfiskowała ich mieszkania dla członków Komunistycznej Partii Węgier. Tym sposobem wyeliminowała zagrożenie nastawionej antykomunistycznie inteligencji i mieszczaństwa. Eksmitowani ludzie byli umieszczani w obozach koncentracyjnych lub wywożono ich do Związku Radzieckiego, gdzie po krótkim procesie rozstrzeliwano ich. Taki los spotkał też komunistę Laszlo Rajka, ministra spraw wewnętrznych i twórcę tajnej policji.

Powojenna sytuacja Węgier nie była taka zła. Problem jednak polegał na tym, że większość dochodów przeznaczano na rozwój przemysłu. Ponadto Węgry zmuszone były płacić reparacje wojenne Związkowi Radzieckiemu, Czechosłowacji i Jugosławii. Tak więc przeciętny Węgier żył bardzo skromnie.

14 maja 1955 roku powstał Układ Warszawski jako odpowiedź na powstanie w 1949 roku NATO. W jego skład wchodziły również Węgry. 15 maja alianci okupujący Austrię podpisali z rządem austriackim porozumienie, na mocy którego powstała neutralna Austria. Powstała pomiędzy dwoma zwalczającymi się blokami wojskowymi: NATO i Układem Warszawskim, czyli pomiędzy USA i Związkiem Radzieckim. W czerwcu 1956 roku miały miejsce protesty w Poznaniu, a ich konsekwencją był Październik ’56. Te wydarzenia miały duży wpływ na postawę Węgrów i były jednym z tych bodźców, które uruchomiły falę protestów. Mieli nadzieję, że skoro Austria mogła zostać krajem neutralnym, to oni również nim mogą być. Wszak wspólna z Austrią historia usprawiedliwiała tego typu rozumowanie.

W okresie tzw. zimnej wojny w latach 50-tych Amerykanie wspierali antykomunistyczną opozycję w krajach Układu Warszawskiego. CIA podważała autorytet Związku Radzieckiego, szczególnie poprzez działania propagandowe, które w końcu 1956 roku uległy nasileniu. Jednak realia tamtych czasów zmuszały Stany Zjednoczone do utrzymywania normalnych stosunków dyplomatycznych ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi. Trochę inaczej wyglądało to w przypadku Węgier. Rozgłośnia radiowa Wolna Europa zachęcała do obalenia istniejącego komunistycznego rządu. Pomimo że ta dwulicowa polityka nie była skuteczna, amerykański wiceprezydent Nixon, pełniący tę funkcję w latach 1953-1961, zachęcał Radę Bezpieczeństwa Narodowego do kontynuowania antyradzieckiej propagandy. Jej celem było prowokowanie Związku Radzieckiego do gwałtownego tłumienia wszelkich antykomunistycznych protestów w krajach Układu Warszawskiego, co było zgodne z geopolitycznymi celami Stanów Zjednoczonych. Jednak Nixon okłamywał Radę, twierdząc, że Amerykanie mają na Węgrzech sieć tajnych antykomunistycznych agentów. To z kolei nie wróżyło dobrze planom obalenia reżimu, do czego zachęcała rozgłośnia radiowa Wolna Europa.

W tle wydarzeń na Węgrzech jest jeszcze kryzys sueski, który miał miejsce w dniach 29 października – 6 listopada 1956 roku. Rozpoczął się on od militarnej agresji Wielkiej Brytanii, Francji i Izraela na Egipt. Przyczyną była decyzja Egiptu o nacjonalizacji Kanału Sueskiego. Być może wydarzenia na Węgrzech miały odwrócić uwagę od wypadków w tamtym rejonie. Ale o nich to w oddzielnym blogu.

Portal historyczny DZIEJE.PL w artykule 59. rocznica wybuchu Rewolucji Węgierskiej tak opisuje przebieg tamtych wydarzeń:

»Trzy miesiące po śmierci Józefa Stalina, w czerwcu 1953 r., I sekretarz Węgierskiej Partii Pracujących (WPP) Matyas Rakosi na życzenie nowych władz sowieckich zrezygnował ze stanowiska premiera Węgier. Nowym szefem węgierskiego rządu został bardziej pragmatyczny Imre Nagy. Odwrót od polityki stalinowskiej zapowiadały rozpoczęte przez niego reformy, co prowadziło do demokratyzacji życia publicznego.

W kwietniu 1955 r., w rezultacie zabiegów Rakosiego, Nagy został zdymisjonowany i wykluczony z kierownictwa WPP. Funkcję premiera objął stalinowiec Andras Hegedues.

Część wprowadzonych przez Nagy’a reform uległa zahamowaniu, ale na skutek rozluźnienia kontroli nad społeczeństwem i dopuszczenia wewnętrznej krytyki w WPP przywrócenie stalinizmu było już niemożliwe.

W lipcu 1956 r. na polecenie Moskwy Rakosi zrezygnował ze stanowiska I sekretarza. Kierownictwo partii przejął wyznaczony przez Anastasa Mikojana następca, Ernoe Geroe.

Tymczasem w społeczeństwie węgierskim nasiliły się dążenia wolnościowe. Wspomagane one były doniesieniami z Polski, gdzie po czerwcowych wydarzeniach poznańskich żywiono nadzieję na liberalizację reżimu.

6 października odbył się uroczysty pochówek Laszlo Rajka, b. ministra spraw zagranicznych straconego w 1949 roku po procesie pokazowym i zrehabilitowanego w 1954 r. Pogrzeb przerodził się w demonstrację polityczną z udziałem 200 tys. osób.

16 października w mieście Szeged studenci reaktywowali zakazane przez reżim komunistyczny demokratyczne stowarzyszenie studenckie, do którego zaczęli przystępować także studenci z innych miast. 20 października sformułowali listę demokratycznych żądań.

22 października na politechnice w Budapeszcie odbyło się wielkie zgromadzenie studentów z różnych uczelni. Uczestnicy uchwalili 16 postulatów pod adresem władz. Żądano m. in. natychmiastowego opuszczenia kraju przez wojska sowieckie, powołania nowego rządu z Nagy’em jako premierem, wolnych wyborów i wprowadzenia systemu wielopartyjnego. Studenci postanowili jednocześnie przyłączyć się do wiecu poparcia dla polskich przemian, jaki Węgierski Związek Pisarzy zwołał na następny dzień pod pomnikiem Józefa Bema w Budapeszcie.

23 października pod pomnikiem Bema zgromadziło się ok. 20 tysięcy ludzi. Po odczytaniu studenckich postulatów demonstranci przeszli na drugą stronę Dunaju, pod gmach parlamentu. W niewielkim odstępie czasu tłum urósł do ponad 200 tysięcy ludzi. Wśród zgromadzonych byli nie tylko studenci, ale także robotnicy i przedstawiciele innych warstw społeczeństwa. Protest miał charakter pokojowy. W nadanym o godz. 20 przemówieniu radiowym Geroe potępił żądania studentów i pisarzy, określając ich wystąpienie jako reakcyjne.

Gdy manifestanci pomaszerowali pod budynek radia domagając się publicznego ogłoszenia 16 postulatów, funkcjonariusze tajnej policji politycznej AVH użyli przeciw nim broni, powodując pierwsze ofiary śmiertelne w ich szeregach. Demonstranci, którzy zdobyli wcześniej broń z koszar oraz zabierając żołnierzom, którzy ochraniali gmach radia, rozpoczęli oblężenie budynku. Moment ten uznaje się za początek powstania. Demonstranci obalili także pomnik Stalina stojący na Placu Bohaterów. Na wiadomość o tych wydarzeniach, Geroe wezwał sowieckie dowództwo wojskowe do interwencji.

24 października nad ranem do Budapesztu wjechały sowieckie czołgi, zajmując stanowiska przed parlamentem, przy mostach i najważniejszych skrzyżowaniach. Ogłoszono stan wyjątkowy. W wielu punktach miasta spontanicznie powstały barykady.

Imre Nagy przejął po Hegeduesie stanowisko premiera. W wystąpieniu radiowym wezwał do powstrzymania się od przemocy i obiecał wznowienie reform. W międzyczasie uzbrojeni demonstranci opanowali gmach radia. 25 października siły bezpieczeństwa otworzyły ogień do pokojowych demonstrantów przed parlamentem, zabijając lub raniąc 100 osób. Geroe i Hegedues uciekli do ZSRS. Pierwszym sekretarzem KC WPP został represjonowany wcześniej przez ekipę Rakosiego Janos Kadar, który objął ponadto stanowisko wicepremiera w rządzie Nagya.

Starcia zbrojne wybuchły w całym kraju. Powstały komitety rewolucyjne, spontanicznie tworzyły się zbrojne milicje. Z ulic zniknęły czerwone gwiazdy i inne symbole dotychczasowej władzy.

27 października w przemówieniu radiowym Nagy zaakceptował rewolucję jako “szeroki demokratyczny ruch masowy”. Ogłosił powstanie rządu narodowego złożonego z komunistów mniej skompromitowanych w czasach Rakosiego lub prześladowanych. Rząd ten rozwiązał AVH i anulował system jednopartyjny.

28 października został zawarty rozejm z wojskami sowieckimi w Budapeszcie, a dwa dni później wycofały się one do garnizonów na prowincji.

W ostatnich dniach października odrodziły się zlikwidowane przez komunistów: Partia Drobnych Rolników i Partia Socjaldemokratyczna. Powstały też nowe ugrupowania polityczne. Na wolność wyszli więźniowie polityczni. 30 października kierownictwo WPP zatwierdziło legalność funkcjonujących w całym kraju lokalnych rad rewolucyjnych. Zarząd nad państwowymi przedsiębiorstwami przejęły rady robotnicze. W wielu miastach – jak Debreczyn, Gyoer i Sopron – doszło do krwawych incydentów.

31 października Nagy ogłosił, że rozpoczęto rozmowy w sprawie wystąpienia Węgier z Układu Warszawskiego. Na wiadomość o tym, oddziały sowieckie z Rumunii i Ukrainy ruszyły w kierunku Węgier. Informację o planowanej interwencji w rozmowie z węgierskim premierem zataił m.in. ambasador ZSRS, Jurij Andropow.

3 listopada węgierska delegacja, której przewodził minister obrony Pal Maleter, udała się do kwatery sowieckiego dowództwa pod Budapesztem na negocjacje w sprawie wycofania wojsk sowieckich z Węgier. Nadzorujący rozmowy szef KGB Iwan Sierow nakazał aresztowanie Węgrów.

4 listopada o godz. 4 wojska sowieckie rozpoczęły atak na stolicę Węgier. Nagy i jego współpracownicy schronili się w ambasadzie Jugosławii. Siły sowieckie i AVH zajęły parlament.

W Budapeszcie zorganizowana obrona ostatecznie wygasła ok. godz. 20. Ostatnim ośrodkiem oporu była przemysłowa dzielnica na wyspie Csepel, gdzie starcia trwały do 10 listopada.

W czasie sowieckiej interwencji w miejscowości Szolnok utworzono przychylny Moskwie „Węgierski Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski”, na którego czele stanął Janos Kadar. 7 listopada przybył on wraz z rządem do Budapesztu i objął władzę.

Liczba zabitych w walkach na Węgrzech nie jest dokładnie znana. Tajny raport urzędu statystycznego z 1957 r. mówi o co najmniej 2,7 tys. zabitych po stronie węgierskiej i dziesięć razy większej liczbie rannych. Dane te nie obejmują osób, które zostały pochowane w parkach i ogrodach. Jeszcze bardziej niepewne są szacunki liczby ofiar na wsi. W przypadku strat strony sowieckiej dokumenty podają liczbę 669 zabitych, 51 zaginionych i ok. 1,5 tys. rannych rannych żołnierzy.

Tysiące uczestników rewolucji zostało aresztowanych i deportowanych do Związku Sowieckiego, 26 tys. osób stanęło przed sądami na Węgrzech – połowę z nich skazano na kary więzienia, a 1,2 tys. stracono. Przez otwartą dłuższy czas granicę z Austrią udało się na emigrację około 200 tys. ludzi.

W styczniu 1957 r. komunistyczne władze na Węgrzech straciły pierwszych przywódców rewolucji – Jozsefa Dudasa i Janosa Szabo. W czerwcu następnego roku za „działalność kontrrewolucyjną” powieszono także Imre Nagy’a. Jego rehabilitacja i uroczysty pogrzeb nastąpiły 31 lat później. (PAP)«

Dwie rzeczy zwracają uwagę w powyższym tekście. Pierwsza to to, że wojska radzieckie wkroczyły do Budapesztu 24 października. 28 października zawarty został z nimi rozejm i 30 października wycofały się do garnizonów na prowincji, a 4 listopada ponownie wkroczyły. Trochę to dziwne zachowanie. Druga to to, że w trakcie tej rewolucji czy powstania, granica z Austrią była przez dłuższy czas otwarta. Czy przypadkiem nie po to, by węgierscy Żydzi, jako niby węgierscy uchodźcy polityczni, mogli swobodnie osiedlić się na Zachodzie? Ta sytuacja powtórzyła się w Czechosłowacji w 1968 roku. Tam też granica z Niemcami Zachodnimi była otwarta w trakcie Praskiej Wiosny i ponad 300 tys. osób ją przekroczyło. Czy to byli tylko Czesi i Słowacy?

To była dziwna rewolucja, bo jej głównymi aktorami, po obu stronach barykady, byli komuniści. I czy można uwierzyć w to, że niektórzy z nich raptem przejrzeli na oczy, ruszyło ich sumienie i troska o kraj i państwo i raptem stali się gorliwymi patriotami?Ja oczywiście w te bajki nie wierzę, ale podziwiam Żydów za ich umiejętność „gry na wielu fortepianach jednocześnie” i umiejętność robienia wody z mózgu tym, których tak nienawidzą.

Żeby nie być gołosłownym, to wypada przybliżyć sobie życiorys głównego bohatera tamtych wydarzeń. Imre Nagy (1896-1958) pochodził z chłopskiej rodziny. Jego ojciec był stangretem, a matka pokojówką. Podczas I wojny światowej, jako żołnierz armii austro-wegierskiej dostał się w 1915 roku do niewoli rosyjskiej. W obozie jenieckim na Syberii stał się komunistą i po rewolucji październikowej walczył w szeregach Armii Czerwonej. Działał podczas krótkotrwałego istnienia Węgierskiej Republiki Rad. Od 1929 roku na emigracji w Związku Radzieckim. Podczas terroru Wielkiej Czystki był agentem NKWD (pseudonim „Wołodia”), co pozwoliło mu przetrwać jako jednemu z nielicznych działaczy Węgierskiej Republiki Rad. W trakcie II wojny światowej wraz z działaczami takimi jak Erno Gero i Matyas Rakosi prowadził akcję szkoleniową wśród węgierskich jeńców wojennych w ZSRR.

Od 1944 roku w rządzie węgierskim z ramienia Komunistycznej Partii Węgier (następnie Węgierska Partia Pracujących) jako minister rolnictwa. Jak widać zmiana nazw partii, to nie jest zjawisko nowe. W latach 1953-1955 był premierem Węgier. W 1955 roku usunięto go z partii i pozbawiono stanowisk partyjnych i państwowych.

Po wybuchu powstania węgierskiego 24 października 1956 roku ponownie wyznaczono go na stanowisko premiera . Dzień wcześniej 300 tys. demonstrantów, głównie studentów domagało się powołania Nagya na urząd premiera, uniezależnienia się od Związku Radzieckiego, wprowadzenia wolności słowa i prasy oraz przeprowadzenia wolnych wyborów. 1 listopada Nagy ogłosił neutralność Węgier i wystąpienie z Układu Warszawskiego. Anulował system jednopartyjny i rozwiązał policję polityczną. 4 listopada Armia Radziecka wkroczyła na Węgry, tworząc jednocześnie wierny Moskwie rząd Janosa Kadara. Imre Nagy i jego współpracownicy schronili się w jugosłowiańskiej ambasadzie. Część wprowadzonych przez Nagya reform uległa zahamowaniu, ale przywrócenie stalinizmu na Węgrzech było niemożliwe za sprawą rozluźnienia kontroli nad społeczeństwem i dopuszczenia krytyki w Węgierskiej Partii Pracujących.

W kwietniu 1957 roku przeniesiono Imre Nagya do Rumunii i aresztowano. Po tajnym procesie skazano go na karę śmierci przez powieszenie i stracono 16 czerwca 1958 roku. Pochowano go w anonimowym grobie. Podczas rządów komunistycznych stał się symbolem oporu przeciw proradzieckiej dyktaturze. 16 czerwca 1989 roku odbył się jego uroczysty pogrzeb, w którym wzięło udział około 250 tys. osób. Formalnie zrehabilitowano go 6 lipca 1989 roku. Powstał o nim film Niepochowany w reżyserii Marty Meszaros (jakie ładne węgierskie nazwisko!), w którym w rolę głównego bohatera wcielił się polski aktor Jan Nowicki.

Informacje, które zamieszczam w tym blogu pochodzą głównie z Wikipedii. Te o CIA i Nixonie pochodzą z angielskiej Wikipedii. W życiorysie Imre Nagya Wikipedia pisze tylko o tym, że wojska radzieckie wkroczyły do Budapesztu 4 listopada. W innym miejscu, gdy pisze o rewolucji węgierskiej wspomina też o ich pierwszym wejściu 24 października. Jednak nigdzie nie pisze o tym, dlaczego tak się stało. Czy kryzys sueski w dniach 29 października – 6 listopada mógł mieć wpływ na taką decyzję radzieckiego dowództwa?

Wikipedia jaka jest, taka jest, ale jak się w niej trochę poszpera, to można się nawet mocno zdziwić. Napisałem powyżej, że Meszaros to ładne węgierskie nazwisko. Wymawia się je – Mesarosz. Węgierski ma taki urok, że nasze „sz” wymawia się jak „s”, a nasze „s” – „sz”. Dlatego nazwisko Soros po węgiersku brzmi Szorosz. Czytane po polsku brzmi po prostu nienaturalnie. Co więc pisze Wikipedia o Marcie Meszaros?

Marta Meszaros urodziła się 19 września 1931 roku w Budapeszcie. Córka rzeźbiarza i działacza komunistycznego Laszlo Meszarosa. Z całą rodziną wyemigrowała do ZSRR (Kirgistan), gdzie mieszkała do 1946 roku. Absolwentka moskiewskiego Wszechrosyjskiego Państwowego Uniwersytetu Kinematografii im. S.A. Gierasimowa z 1956 roku. Początkowo pracowała w studiu kroniki filmowej w Budapeszcie, a następnie dwa lata w wytwórni filmów dokumentalnych w Bukareszcie. Po powrocie na Węgry w 1958 roku realizowała początkowo filmy popularnonaukowe i dokumentalne. W 1968 roku zadebiutowała filmem fabularnym Dziewczyna.

W 1960 roku wyszła za mąż za węgierskiego reżysera Miklosa Jancso. Po rozwodzie z nim przez wiele lat była w związku z polskim aktorem Janem Nowickim, który wystąpił w jej licznych filmach. Często powierzała mu główne role. Również syn Nowickiego z wcześniejszego związku, Łukasz Nowicki, wystąpił w jednej z głównych ról w filmie Meszaros Mała Vilma. Nowicki i Meszaros rozstali się w 2008 roku. Mieszka w Polsce.

To, co zwróciło moją uwagę, to wątek Kirgistanu. „Z całą rodziną wyemigrowała do ZSRR (Kirgistan).” Dokładnie tak samo jak Alexander Dubczek. Cóż to za zwierz ten Kirgistan? W angielskiej Wikipedii można przeczytać:

„W rdzennej kirgiskiej strukturze społecznej dominowały tradycje koczownicze, które miały wpływ na sposób sprawowania władzy przez rządzących i stosunki społeczne. Proces urbanizacji tej radzieckiej republiki rozpoczął się w momencie zasiedlenia jej przez rosyjskie społeczności (communities), co było efektem realizacji wytycznych i polityki partii komunistycznej. Nie jest jasne, co było przyczyną tego typu decyzji partii. Jasne jest tylko to, że tego typu polityka zmusiła Rosjan pewnego pochodzenia do zasiedlenia Republiki.”

„Rosjan pewnego pochodzenia” – cóż za piękne sformułowanie. Z kolei w polskiej Wikipedii piszą: „W latach 1939-1940 deportowano do Kirgistanu część ludności (w tym Polaków) z terenów wcielonych do ZSRR.” Jak widać na przykładzie Marty Maszaros i Alexandra Dubczeka, z Kirgistanu wracano. A z Kazachstanu do dziś wielu Polaków wrócić nie może. Ci z Kirgistanu mieli zapisany w swoim życiorysie piękny epizod: zsyłka w głąb Związku Radzieckiego. Gotowy „materiał” na prawdziwych patriotów i antykomunistów. Jak widać zsyłka zsyłce nierówna. Nie jest więc niejasne, jak pisze angielska Wikipedia, co było przyczyną tego typu decyzji.

Węgierska rewolucja była, jak każda rewolucja, dziełem Żydów. Co do tego, ja osobiście, nie mam wątpliwości. Nie jest tak, że raptem, ni stąd, ni zowąd, pojawiają się jacyś ludzie, którzy zaczynają protestować. Przygotowania do takiej akcji trwają latami i zaangażowanych jest w to mnóstwo ludzi, z których wielu może być nawet nieświadomymi w czym bierze udział. I co ważniejsze muszą to być ludzie z wielu środowisk: studenci, inteligencja, robotnicy itp. Całość musi robić wrażenie spontanicznej akcji. A że tak nie jest, to inna sprawa. Wysuwanie nierealnych żądań typu neutralność, wyjście z Układu Warszawskiego, system wielopartyjny świadczyły o tym, że to był tylko pretekst do wkroczenia Armii Czerwonej. Postanowienia jałtańskie były wtedy znane i nikt w tamtym czasie, realnie myślący, nie łudził się, że może dojść do ich rewizji. Mam oczywiście na myśli ludzi z kręgu władzy, a nie tych zwykłych, którzy jeszcze wtedy żyli nadzieją, że wróci Anders na białym koniu. A Imre Nagy należał do tego kręgu ludzi, którzy doskonale wiedzieli, że żadnych ustępstw ze strony Związku Radzieckiego nie będzie.

W tej rewolucji zginęło około 2,7 tys. ludzi. Zupełnie niepotrzebnie, ale władza, realizując swoje cele, nie ma skrupułów, nie liczy się z ludzkim życiem. Zawsze tak było. I obecnie nie liczy się z nim. Zamordowała już mnóstwo ludzi, odcinając im dostęp do szpitali i przychodni. I co z tego, skoro większość z nich tego nie widzi i łudzi się, że to wszystko dla ich dobra i zdrowia.