Czasy panowania dynastii jagiellońskiej (1386-1572) uważa się, a przynajmniej niektórzy uważają, za okres największej świetności politycznej, kulturalnej i gospodarczej dawnej Polski. Czy rzeczywiście tak było? Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (1962-1970) tak m.in. pisze:

„Próby syntezy epoki jagiellońskiej zrodziły w XIX i XX wieku wieloznaczne pojęcie tzw. idei jagiellońskiej. Przez tę ideę rozumiano zarówno federacyjny związek między państwami i narodami, koncepcję wielonarodowego państwa w Europie środkowo-wschodniej, jak i ekspansję polską na etnicznie niepolskie ziemie wschodnie, usprawiedliwianą teorią o misji cywilizacyjnej Polaków na wschodzie Europy. Przeciwieństwem tak rozumianej idei jagiellońskiej jest piastowska idea państwa polskiego jednolitego etnicznie.

Polityka dynastyczna Jagiellonów zmierzała do pokonania państwa krzyżackiego, opanowania tronów państw środkowej Europy, zwłaszcza Czech i Węgier, oraz utrzymania związku państw w postaci unii personalnej między Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim. Dynastia Jagiellonów obdarzyła szlachtę licznymi przywilejami, ograniczając zarazem prawa mieszczan i chłopów, co ostatecznie ukształtowało formę państwa polsko-litewskiego jako tzw. demokrację szlachecką.”

Wraz z nastaniem tej dynastii Polska opuściła Europę zachodnią i stała się częścią Europy wschodniej, którą jest nieprzerwanie do dziś. Patrząc na obecną politykę prowadzoną przez „polski” rząd, można powiedzieć, że idea jagiellońska wiecznie żywa. A skoro tak, to warto chyba bliżej przyjrzeć się tej dynastii. Informacje poniższe pochodzą z Wikipedii.

xxx

Następstwo po Piastach i Andegawenach

Śmierć ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza III Wielkiego w 1370 roku bez pozostawienia męskiego potomka, skutkowała – zgodnie z umowami zawartymi za życia monarchy – wstąpieniem na tron Polski siostrzeńca zmarłego króla – potężnego władcy Węgier z rodu Andegawenów, Ludwika I Węgierskiego. Nie rozwiązało to problemu sukcesji po Piastach, gdyż król Ludwik był chorowity i nie miał męskich dziedziców. Możnowładcy małopolscy zdecydowali się unieważnić testament Kazimierza III, promujący jego wnuka Kaźka Słupskiego i podjąć z królem negocjacje dotyczące następstwa tronu.

Ich efektem był, wydany w 1374 roku przez króla Ludwika I w porozumieniu z rycerstwem, przywilej generalny koszycki, w którym szlachta Królestwa Polskiego zgodziła się uznać córkę Ludwika I za następcę tronu, w zamian za zagwarantowanie integralności terytorialnej państwa, nadanie przywilejów ograniczających władzę króla i podatki oraz uzależniających nakładanie obowiązków podatkowych oraz udział w wyprawach wojennych od zgody szlachty. Otwarło to dalszy etap negocjacji pomiędzy przedstawicielami szlachty poszczególnych ziem Polski a królem i możnowładcami, dotyczących następstwa tronu dla jednej z córek Ludwika I i wybranego dla niej męża. Do dnia swojej śmierci w 1382 roku król Ludwik I nie zdołał zabezpieczyć andegaweńskiej sukcesji. Obalenie testamentu Ludwika I przez stany węgierskie i przyjazd do Polski niezamężnej młodszej córki króla Jadwigi Andegaweńskiej jesienią 1384 roku umożliwiły małopolskim magnatom swobodne dysponowanie ręką młodej dziedziczki tronu Królestwa i postawienie warunków ewentualnym kandydatom na jej męża i przyszłego władcę Polski.

Ostatecznie, wbrew zdaniu części szlachty wielkopolskiej, dokonano wyboru współpanującego od 1377 roku na pogrążonej w kryzysie Litwie dwudziestoparoletniego księcia Jagiełły (Jogaily), młodszego syna wielkiego księcia Olgierda (Algirdasa) i kuzyna księcia Witolda (Vytautasa). W umowie zawartej 14 sierpnia 1385 roku w Krewie Jagiełło zobowiązał się przybyć do Polski, przyjąć chrzest w obrządku katolickim i przyłączyć swoje litewskie władztwo do Korony Królestwa Polskiego.

xxx

Tak więc decyzję o wyborze Jagiełły na władcę Polski podjęli magnaci małopolscy, ale konkretnie kto, o tym Wikipedia nie wspomina. Jedynie część szlachty wielkopolskiej sprzeciwiała się, ale najwyraźniej z ich zdaniem nie liczono się. Dlaczego w przypadku przywileju koszyckiego stanowisko szlachty zostało uwzględnione, a w przypadku wyboru nowego króla – nie? Kto tak naprawdę rządził?

xxx

Unia w Krewie

Unia w Krewie lub układ w Krewie, rzadziej umowa krewsko-wołkowyska – akt wydany 14 sierpnia 1385 roku przez wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę w Krewie, stanowiący jego zobowiązania przedślubne wobec Królestwa Polskiego. Wydanie aktu stanowiło wynik rozmów prowadzonych między księciem a panami małopolskimi na zamku w Krewie dotyczących małżeństwa królowej Jadwigi z Jagiełłą. Poprzedziły je jednak długoletnie, prawdopodobnie co najmniej od koronacji Jadwigi, negocjacje między stroną litewską a polską, a także z królową Elżbietą Bośniaczką (żona Ludwika Węgierskiego – przyp. W.L.), matką wciąż nieletniej Jadwigi.

Jagiełło zobowiązywał się przyjąć chrześcijaństwo w obrządku katolickim wraz z rodziną, dworem i możnymi oraz dać wolność Polakom wziętym w niewolę i przebywającym na Litwie. Obiecywał podjąć starania w celu odzyskania ziem utraconych przez Polskę i Litwę, a także zapłacić Wilhelmowi Habsburgowi 200 tysięcy florenów jako odszkodowanie, za zerwane zaręczyny z Jadwigą.

Ponadto Jagiełło przyrzekł przyłączyć do Królestwa Polskiego ziemie litewskie i ruskie. Przedmiotem sporu w historiografii jest to, czy akt ten oznaczał włączenie państwa litewskiego do Korony Królestwa Polskiego, czy był jedynie deklaracją woli Jagiełły, nie wprowadzającej nowego stanu prawnego. Część współczesnych historyków skłania się ku stwierdzeniu, że akt był obietnicą i miał formę umowy przedmałżeńskiej, a nie umowy międzypaństwowej czy międzydynastycznej oraz nie był aktem unijnym z prawnego punktu widzenia.

Tło historyczne

Państwo litewskie znalazło się w końcu XIV wieku w trudnej sytuacji. Po gwałtownej ekspansji terytorialnej za panowania Giedymina i Olgierda nastąpił okres stagnacji. Litwa wyczerpana w wyniku ekspansji stała w obliczu rywalizacji z każdym ze swoich sąsiadów: z Polską o Ruś Czerwoną, z zakonem krzyżackim o Żmudź, z wielkim księstwem moskiewskim o panowanie nad całą Rusią. Zagrożeniem również było sąsiedztwo tatarskie. Szczególnie niebezpieczeństwo ze strony Moskwy stawało się coraz bardziej realne po tym, jak armia Dymitra Dońskiego pokonała siły Złotej Ordy w bitwie na Kulikowym Polu w 1380 roku. Do tego dochodziła rywalizacja wewnątrz dynastii. Jagiełło musiał walczyć o władzę najpierw z Kiejstutem, a następnie z jego synem Witoldem. W momencie zawierania układów krewskich między kuzynami doszło do rozejmu i Witold, objąwszy księstwo ojca, wspierał starania Jagiełły o tron polski.

Elementem koniecznym zawarcia małżeństwa z królową Polską było przyjęcie chrześcijaństwa przez Jagiełłę, a także rozpoczęcie chrystianizacji na Litwie, na co nalegali możni i episkopat polski. Starania o chrystianizację Litwy pojawiały się dużo wcześniej. Pierwszy władca zjednoczonej Litwy Mendog przyjął chrzest w 1251 roku, porzucił jednak wiarę niewiele później. Późniejsi władcy byli, z wyjątkiem Wojsiełka, poganami. Również niektórzy książęta dzielnicowi przyjmowali chrzest, zwykle w obrządku prawosławnym.

Strona polska niejednokrotnie podejmowała próby chrystianizacji Litwy i włączenia jej do metropolii gnieźnieńskiej. Najpierw w 1253 roku arcybiskup gnieźnieński wyświęcił biskupa litewskiego Wita. Następnie w czasie walk o Ruś Kazimierz Wielki dwukrotnie, w 1340 i 1357 roku, składał propozycję chrystianizacji Litwy w papieskim Awinionie. Po jego śmierci próbę taką podjął w 1373 Dobrogost z Nowego Dworu.

Sam Jagiełło zobowiązał się w układzie zawartym z zakonem krzyżackim na wyspie Dubisie w 1384 roku do przyjęcia chrztu w ciągu następnych czterech lat trwania rozejmu. Witold, w czasie gdy z pomocą zakonu prowadził wojnę z Jagiełłą, ochrzcił się rok później i przyjął imię Wigand. Jagiełło prawdopodobnie przez jakiś czas rozważał przyjęcie prawosławia wraz z ręką Zofii, córki wielkiego księcia moskiewskiego Dymitra Dońskiego, porzucił jednak tę myśl, kiedy wyklarowała się perspektywa ożenku z Jadwigą.

xxx

Można powiedzieć, że unia w Krewie została zawarta na gębę czy, jak to się mówi, na wariackich papierach i Jagiełło miał wolną rękę. Tak naprawdę Polska nic na niej nie zyskiwała i nie miała interesu w jej zawarciu. Interes miał Kościół katolicki i to on podejmował kluczowe decyzje, zasłaniając się małopolskimi magnatami. Polska była tylko narzędziem w rekach Zachodu. Jako państwo frontowe na styku katolicyzmu i prawosławia idealnie nadawała się do wykorzystania. Starcie się tych dwóch wyznań, to niekończący się konflikt. Unia brzeska potwierdziła, że był to jedyny cel tej unii. A ta niby misja cywilizacyjna Polaków na wschodzie to naprawdę żenujący argument. Polska, jako wówczas peryferyjne państwo Europy zachodniej i pod każdym względem słabiej od niej rozwinięte, nie mogła pełnić tej funkcji.

xxx

Odzyskanie dostępu do Bałtyku

Narzucając Księstwu Moskiewskiemu pokój nad rzeką Ugrą latem 1408 roku oraz odnosząc wielkie zwycięstwo militarne nad zakonem krzyżackim w 1410 roku Unia Jagiellońska zdobyła pozycję europejskiego mocarstwa. Władysław II Jagiełło wykorzystał zwycięstwa koalicji do ostatecznej stabilizacji wewnętrznych relacji na Litwie, odzyskania dla niej Żmudzi od Krzyżaków i narzucenia litewskiej dominacji Twerowi, Riazaniowi i Nowogrodowi Wielkiemu. Polska nie uzyskała żadnych bezpośrednich korzyści terytorialnych z odniesionych sukcesów.

Kolejne konflikty zbrojne z zakonem krzyżackim (wojna głodowa i wojna golubska) pozwoliły Litwie odzyskać wszelkie straty i zawrzeć w 1422 roku ostateczny pokój. Jednocześnie król Władysław II konsekwentnie unikał rozproszenia sił Unii i pomimo włączenia się w ogólnoeuropejską politykę poprzez interwencję w pogrążonych w wojnie domowej Czechach, nie zdecydował się na zaangażowanie militarne. Zawarty w 1435 pokój w Brześciu Kujawskim z zakonem krzyżackim podkreślił przewagę Królestwa Polskiego, lecz ponownie nie przyniósł państwu korzyści terytorialnych.

Pomimo podjęcia przez Inflanty polityki zbliżenia z Unią Jagiellońską i przejściowego narzucenia dominacji Nowogrodowi Wielkiemu, Kazimierz IV Jagiellończyk zaniechał dalszej ekspansji na północ i aktywnej polityki wschodniej, angażując siły głównie w opanowanie dla dynastii jagiellońskiej tronów Węgier i Czech. Skutkowało to wybuchem wojny z Węgrami, zjednoczonymi przez narodowego króla Macieja Korwina, która przyniosła Polsce znaczne zniszczenia oraz zainspirowała zakon krzyżacki do podjęcia próby odzyskania suwerenności na tle konfliktu o obsadę biskupstwa warmińskiego. Będąca efektem krzyżackiego wystąpienia wojna popia zakończyła się zwycięstwem Polski popartej przez miasta pruskie, ale Zakon zdołał utrzymać władanie posiadanych przez niego ziem.

Zaangażowany w liczne konflikty Kazimierz IV Jagiellończyk nie zdołał aktywnie przeciwdziałać wzrostowi znaczenia Księstwa Moskiewskiego – panujący w księstwie moskiewskim od 1466 roku książę Iwan III Srogi, rozbijając 14 lipca 1471 roku wojska nowogrodzkie nad Szełonią włączył Nowogród Wielki do moskiewskiej strefy wpływów, a w 1480 roku odpierając nad Ugrą mongolską interwencję odzyskał pełną suwerenność Moskwy, która zaczęła zagrażać integralności terytorialnej Wielkiego Księstwa Litewskiego.

xxx

Tak więc związek Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim polegał na tym, że jedna strona tylko dawała, a druga brała, nie dając w zamian nic. Królestwo Polskie nie odnosiło żadnych korzyści z takiego związku. Czy to nie przypomina obecnych relacji z Ukrainą?

xxx

Rozwój centralnych instytucji państwa stanowego pod rządami Jagiellonów

Jagiełło objęte w 1385 roku rządy w Polsce zmuszony był dzielić z działającymi w nowych warunkach instytucjami monarchii stanowej tworzonymi, wiele lat celem przełamania separatyzmu regionalnego, przez – jednoczących królestwo po okresie rozbicia dzielnicowego – ostatnich Piastów. Wymuszona współpraca sprzyjała rozwojowi idei rozdzielenia władzy monarchy od interesu królestwa – państwa, rozumianego jako niezależny podmiot, reprezentowany przez magnatów, przedstawicieli szlachty, patrycjat niektórych miast i uczonych uniwersyteckich, działających w ramach ukształtowanych prawem zwyczajowym instytucji. Główną zwyczajową instytucją konsultacyjną Korony stanowiła stała rada doradców monarchy (consilii regis) – zapewniała ona konsultację władcy z magnatami i ustalenie sposobu wdrożenia podjętych decyzji, równoważąc jednocześnie wpływy lokalne i rodowe. Udział w konsultacjach zobowiązywał do lojalności wobec uchwalonych jednomyślnie postanowień. Skład rady był przedmiotem sporu pomiędzy monarchą a rywalizującymi wzajemnie stanami, doprowadzając do wytworzenia się dwóch odmiennych niesformalizowanych instytucji: Władysław II Jagiełło dobierał autonomicznie skład tajnej (wąskiej, prywatnej) rady (privatum concilium), lecz musiał liczyć się ze zdaniem wszystkich osób politycznie aktywnych tworzących nieformalną „wielką radę” (colloquium, conventio).

W okresie panowania do 1399 roku jako król-małżonek królowej Jadwigi Władysław II Jagiełło pozostawał pod kontrolą magnackiej grupy współtwórców Unii w Krewie, widzących w nowym królu dowódcę wojskowego i wykonawcę ich postulatów politycznych. Sytuację zmienił uroczysty hołd przedstawicieli szlacheckich elit i reprezentacji społeczeństwa na zjeździe w Korczynie w sierpniu 1399 roku, który po śmierci Jadwigi potwierdził dalsze uprawnienie króla Władysława II do sprawowania władzy w Polsce. Zapewniwszy sobie poparcie stanu szlacheckiego król Władysław II Jagiełło doprowadził do rozszerzenia grupy doradców i współpracowników o konkurujących ze sobą reprezentantów wszystkich ziem i rodów Królestwa, oficjalnie dokumentując to deklaracją radomską z 11 marca 1401 roku będącej polskim aktem unii wileńsko-radomskiej. Uniezależniwszy się w ten sposób od grupy najwybitniejszych oligarchów król uzyskał możliwość pozyskania we własnym zakresie wiedzy o stanie kraju. Dążąc do unikania zebrań wielkiej rady i presji szlachty, do końca panowania Władysław II Jagiełło rządził za pomocą ciągłych objazdów i spotkań z wybranymi doradcami, w czasie których rozstrzygano spory i podejmowano bieżące decyzje polityczne w niewielkim, zależnym od króla gronie.

Autorytet Jagiełły znacznie wzrósł w wyniku decydującego zwycięstwa nad zakonem krzyżackim w 1410 roku i w dalszych latach panowania samodzielne nominacje królewskie i objazdowy system rządów nie były kwestionowane. Władysław II uznając tradycyjny system awansów magnatów w Małopolsce podejmował decyzje personalne co do innych dzielnic według własnego uznania, tworząc własne stronnictwo, i tym samym system rządów skutkował wzrostem znaczenia małopolskich oligarchów, będących najbliższymi doradcami króla w stosunku do innych dzielnic oraz tworzonej przez nich nieformalnej wąskiej rady przy decydującym wpływie autorytetu króla na rozstrzyganie spraw królestwa.

Sytuację zmieniła fala niezadowolenia z prowadzonej w latach 1411–1419 nieskutecznej polityki wobec zakonu krzyżackiego – regularnie spotykająca się na wyprawach pospolitego ruszenia i coraz bardziej świadoma swojego znaczenia szlachta wystąpiła z własnymi żądaniami politycznymi, wymuszając zmiany w grupie doradców królewskich, gdyż żądania prawne zmierzały do zagwarantowania osobistej i majątkowej wolności w obrębie całego stanu szlacheckiego i ochrony przed nadużyciami królewskich urzędników.

W październiku 1423 roku zjazd dostojników koronnych w Warcie podjął uchwały prawodawcze pomimo nieobecności króla Władysława II Jagiełły. Wytworzony w czasie panowania Jagiełły zwyczaj sejmowania i osiągania konsensu zakończył monopol dworu królewskiego na możliwość budowania kariery i dysponowanie najważniejszymi informacjami o państwie. Sejm za pośrednictwem osób zgromadzonych miał możliwość pozyskania wiadomości z prowincji oraz dawał osobom zaangażowanym w politykę możliwości uzyskania awansu, chociaż monarcha pozostawał głównym dysponentem stanowisk, intratnych dóbr i dochodów.

xxx

Z tego nieco przydługiego cytatu wynika, że Piastowie pozostawili scentralizowane, z silną władzą królewską państwo, a już za Jagiełły władza ta stała się jakby rozmyta. Nie bardzo było wiadomo, kto rządził: król, sejm, magnateria czy szlachta, stała rada doradców monarchy, tajna prywatna rada, nieformalna „wielka rada”? Ale w tym szaleństwie była metoda. Zrobiono wszystko, by dobrze ukryć faktyczną władzę i zakamuflować jej prawdziwe cele. I chyba nietrudno domyślić się, kto tak naprawdę rządził.

xxx

Znaczenie dóbr królewskich dla finansowania wydatków państwowych

Najistotniejszym źródłem dochodów monarchów z dynastii Jagiellonów w Polsce były dochody z dóbr królewskich – nieruchomości znajdujących się w jego bezpośrednim posiadaniu. Jagiellonowie odziedziczyli po Piastach prawo do dużych tronowych majątków ziemskich, obejmujących scaloną w 1368 roku przez Kazimierza III Wielkiego domenę, na którą składały się pola uprawne, lasy i łąki oraz kopalnie. Własne majątki Jagiellonów na Litwie stanowiące majątek ziemski stopniowo przeszły w ręce magnaterii jako darowizny, zastawy lub zabezpieczenie wydatków dostojników. Władcom pozostały dobra przejmowane po wygasłych rodach oraz majątek osobisty hospodarski finansowany z danin, ceł, myt i karczem.

Szacunkowo ocenić można rozmiar domeny królewskiej na około 30% powierzchni Królestwa Polskiego. Obejmowała ona około 300 miast i ponad 3500 wsi. Po reformie Kazimierza III Wielkiego kompleksami dóbr królewskich administrował starosta lub wielkorządca, oddając część dochodów skarbowi. Pozostała część stanowiła utrzymanie budynków publicznych i twierdz oraz administracji sądowej i policyjnej, a także dochód starosty.

Upadek domeny koronnej podczas rządów Jagiellonów

Piastowska domena ulegała stopniowemu zmniejszeniu od czasów panowania Ludwika Węgierskiego, jej redukcję pogłębiły nadania i alienacje na rzecz magnatów i sojuszników z okresu panowania Władysława II Jagiełły. Do znacznego zubożenia domeny królewskiej doszło w trakcie prowadzonej przez Władysława III wojny domowej na Węgrzech w latach 1440–1444: poprzez masowe zastawy na rzecz możnych osób prywatnych finansujących węgierską politykę królewską pożyczkami, król pozbawił się posiadania znacznej części dóbr. Upadek domeny osłabił państwo, a fortuny magnackie powstawały kosztem dóbr koronnych. Jak wskazuje Paweł Jasienica w „Polsce Jagiellonów”:

Skarb koronny popadł w ruinę, z której nie miał się już nigdy podźwignąć. Na zawsze przepadł główny wspornik polityki piastowskiej, czyli zdecydowana przewaga materialna panującego nad poddanymi. W przyszłości miało być w Polsce akurat odwrotnie – bogate możnowładztwo, szczególnie duchowne, nędzarskie państwo.

xxx

Wielokrotnie pisałem, że Polska, czyli wówczas Królestwo Polskie, skończyła się wraz z unią lubelską, co nie do końca jest prawdą. Wówczas skończyła się niejako formalnie, urzędowo. Po prostu powstało nowe państwo o nazwie Rzeczpospolita, której częścią była Korona, powiększona o południową część Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli obecną Ukrainę. Jednak początek końca zaczął się od unii w Krewie, czyli od unii personalnej. To, co się wtedy stało z Koroną Królestwa Polskiego, można porównać do tego, co zrobiono po 1989 roku z PRL-em. Po prostu magnaci rozkradli cały dorobek Piastów, a Korona służyła Jagiellonom do realizacji ich celów dynastycznych, czyli ponosiła koszty prowadzonych przez nich wojen i innych zabiegów związanych z interesem dynastii. Miał więc rację Hajle Syllasje, mówiąc do Oriany Fallaci, że w świecie nigdy nie dzieje się nic nowego. A żeby było jeszcze śmieszniej, to w XVI wieku powstał ruch egzekucyjny, czyli ruch polityczny średniej szlachty, którego postulatem było przeprowadzenie reform w dziedzinie sądownictwa, skarbowości i wojska oraz żądanie zwrotu nieprawnie trzymanych przez magnatów królewszczyzn i ograniczenia praw Kościoła. Czy po części nie przypomina to pisowskiej repolonizacji sprzedanych przedsiębiorstw? Nihil novi sub sole.

Polska piastowska była małym, ale u schyłku jej istnienia – nowoczesnym europejskim państwem z silną władzą królewską. Była monarchią stanową, w której wszystkie stany były w równowadze. W epoce jagiellońskiej nastąpiła diametralna zmiana. Jeden stan, czyli szlachta, został uprzywilejowany, co oznaczało, że pozostałe – dyskryminowane. Mieszczaństwo skarlało, a z chłopów zrobiono niewolników. Polska stała się krajem feudalnym i zacofanym pod każdym względem. Stała się krajem wschodnioeuropejskim. Czesi mieli więcej szczęścia, bo od 1520 roku byli pod Habsburgami. Trochę mniej szczęścia mieli Węgrzy, bo połowa Węgier była pod Turkiem, a druga połowa pod Habsburgami, ale i tak lepiej na tym wyszli niż Polacy.

Kiedyś, gdy w 2005 roku przekraczałem w Cieszynie granicę polsko-czeską, to uderzyło mnie to, że po polskiej stronie był bałagan, pełno śmieci i wszystko sprawiało wrażenie jakiegoś chaosu. Po przekroczeniu granicy – jak nożem uciął; porządek, czysto, nawet na budowach wszystko równo poukładane. Całe życie zastanawiałem się, skąd taka różnica? Dziś już wiem. Gdyby Jadwiga Andegaweńska wyszła za Wilhelma Habsburga, to Polska nadal byłaby, jako podmiot podległy, w Europie zachodniej i dziś być może byłaby krajem takim jak Czechy. Stało się inaczej. I tak to trwa do dziś. Idea jagiellońska dominuje w „polskiej” polityce, zarówno tej wewnętrznej jak i zagranicznej. Inna sprawa, że o tym, żeby tak było decydują wielcy tego świata, tak jak to oni wcześniej zdecydowali, że Jadwiga Andegaweńska miała poślubić dzikiego Litwina.