28 czerwca 2019 roku obchodziliśmy 100 rocznicę podpisania traktatu wersalskiego. Polskę reprezentował tam Dmowski i Paderewski. Dmowski przemawiał w dwóch językach: angielskim i niemieckim. Nie miał zaufania do tłumaczy. Wielu zwolenników Dmowskiego i endecji utrzymuje, że Polska odzyskała niepodległość właśnie wtedy, a nie dnia 11 listopada 1918 roku. W tym dniu Niemcy podpisały akt bezwarunkowej kapitulacji. Czy rzeczywiście było tak, że Polska odzyskała niepodległość dzięki Dmowskiemu i jego umiejętnie prowadzonej grze dyplomatycznej w Wersalu? I czy tylko to decydowało?

Józef Mackiewicz w swojej powieści “Lewa wolna” o wojnie 1920 roku pisał tak:

“W listopadzie 1918-go roku kordon padł.

To, co potem zaczęło się na tych ziemiach, było więc praktycznie nie tyle bezpośrednio skutkiem rewolucji bolszewickiej z 7-go listopada 1917-go roku, lecz bezpośrednim skutkiem rewolucji niemieckiej z 9-go listopada 1918-go roku.

Cesarskie Niemcy pokonane zostały na zachodzie, i dnia 11-go listopada 1918-go roku zmuszone do kapitulacji i podpisania podyktowanych im przez zwycięzców warunków zawieszenia broni. Wszelako paragraf 12-ty tych warunków, który nakazywał wprawdzie Niemcom natychmiastowe wycofanie ich wojsk z Austrii, Węgier, Bułgarii i Turcji, nakazywał im jednocześnie pozostawać gdzie stali w Rosji tak długo, dopóki Alianci ich przebywanie tam będą uważać – „za pożądane ze względu na wewnętrzna sytuację tych terenów”. W ten sposób kordon regularnych wojsk niemieckich, osłaniających przed rewolucją bolszewicką od Narwy po Dniepr, miał być utrzymany w dalszym ciągu, tym razem w dyspozycji zwycięskich mocarstw zachodnich.

Ale nie stało się zadość paragrafowi 12-mu. Dwa dni przedtem, 9-go listopada, w Niemczech wybuchła rewolucja i od razu przerzucać się zaczęła na wojska polowe. Zwoływano mityngi, powstawały „Rady żołnierzy”, gdzieniegdzie zrywano oficerom epolety, odznaki bojowe, krzyże. Wiele oddziałów z czerwonymi kokardami na mundurach, wypowiadało posłuszeństwo dowódcom, demonstracyjnie ruszyło do domów. Kordon wschodni zaczął się kruszyć, łamać i odtaczać w bezładzie na zachód. Tylko najbardziej zdyscyplinowane jednostki zatrzymały się gdzieś na linii Niemna.

Dnia 13-go listopada 1918-go roku bolszewicy unieważnili postanowienia pokojowe pokoju brzeskiego i ruszają na podbój świata.

Wachmistrz Leopold Kaczmarek był Polakiem rodem z Poznańskiego, zawodowym podoficerem armii niemieckiej. Był ostatnim wachmistrzem w pułku pruskich czarnych huzarów, jednej z tych nielicznych jednostek wojskowych, które po rewolucji 1918 roku w Niemczech, zachowały dyscyplinę i posłuszeństwo wyższym rozkazom. Wprawdzie po rozpadnięciu się frontu wschodniego, pułk odpłynął aż spod Dniepra, ale zgodnie z postanowieniem zachodnich aliantów zatrzymał się na linii górnego Niemna, i dopiero pod naporem bolszewików odszedł na linię górnej Narwi.

Dnia 25-go stycznia 1919 roku marszałek Foch wydał rozkaz do oddziałów niemieckich zgrupowanych wokół ośrodka Białystok – Grodno, aby przekazały Polsce terytorium do linii Brześć – Narwa – Krynki – Kuźnica – Nowy Dwór – Sopoćkinie, i przepuściły wojska polskie przeznaczone do odparcia nawały bolszewickiej. Rozkaz wykonany został w początku lutego, ale tym samym dalsze pozostawanie z bronią u nogi na tym terytorium stawało się bezprzedmiotowe. Pułk czarnych huzarów ściągnął w porządku z Bielska do Białegostoku, i począł ładować się do pociągów.

Kaczmarek jechał, jak zawsze, na swym czarnym koniu o białych pęcinach, z tyłu za trzecim szwadronem; jak zawsze postawny, mocny w siodle, małomówny, można by rzec o nim: wyniosły w dyscyplinie. A później, nie zsiadając z konia, krążył po odtajałej ze śniegu, brukowanej polnym kamieniem, rampie towarowej, wydawał ostanie zlecenia i instrukcje głosem przywykłym do niepowtarzania dwa razy rzeczy zbędnych. Dopatrzył wzorowo załadunku swego szwadronu. Nikt go jakoś nie zapytał, w jakim wagonie umieścił sam swego konia i siebie. Być może dlatego, iż nikomu do głowy nawet nie przyszło, by wachmistrz Kaczmarek, podoficer starej służby i czterech lat wojny, mógł nie działać w myśl jakiegoś wydanego rozkazu. Gdy ostatni koń i ostatni huzar trzeciego szwadronu znaleźli swoje miejsce w wagonach, wachmistrz precyzyjnym drgnięciem przegubu lewej dłoni położył cugle na szyi swego wierzchowca; koń wykonał mechaniczny wolt i, ostrożnie stawiając swe białe pęciny na oślizgłym bruku, zszedł z rampy towarowej. Kaczmarek nie pożegnał się z nikim; nie spiesząc, stępa odjechał do stojącego o 25 wiorst na południe pułku ułanów polskich.

Dnia 25 listopada 1918 roku bolszewicy zajęli opuszczony przez Niemców Bobrujsk. 8 grudnia Mińsk. Tegoż dnia, w Dyneburgu, proklamowali uroczystym aktem utworzenie Sowieckiej Litwy, 16 grudnia, w Polsce, na I Zjeździe połączonej SDKPiL oraz PPS-Lewicy, zorganizowała się “Komunistyczna Partia Robotnicza Polski”. Dnia 3 stycznia 1919 roku bolszewicy zajęli Rygę, a 6 stycznia Wilno. Już w połowie stycznia podeszli do Możejek, Szawel, Olity, Grodna, dalej na południu osiągając linię rzek Kotry – Niemna – Zelwianki i Różanki, aż do Prużan i Kobrynia. Wkrótce, 27 lutego 1919, proklamują w Wilnie utworzenie utworzenie na terytorium dawnego W. Ks. Litewskiego nowego tworu komunistycznego pod nazwą Lit-Bieł, do którego wejść mają ziemie litewsko-białoruskie, czyli gubernie: Kowieńska, Wileńska, Mińska, grodzieńska, a także częściowo Kurlandzka i Ziemia Białostocka.

Tymczasem na północy, w krajach bałtyckich, napotkali na opór ze strony niemieckich formacji ochotniczych generała von der Goltza i podległych mu de facto wojsk rzekomo rosyjskich, awanturnika Bermondt-Awałowa, nie uznawanego przez generałów rosyjskich. Już 22 stycznia von der Goltz wypiera bolszewików z Rygi. W portach bałtyckich pojawia się flota brytyjska, nie biorąca zresztą udziału w walkach. W Estonii tworzy się rosyjska tzw. “Armia Północna” pod wodzą gen. Judenicza. Jednocześnie Estończycy, Łotysze, Litwini i Białorusini proklamują niepodległość swych krajów, śpiesznie organizując własne oddziały. W ogólnym chaosie i wzajemnie kolidujących aspiracjach narodowo-terytorialnych, dochodzi do licznych konfliktów. – W międzyczasie Polska zgłasza pretensje do terytoriów dawnej Rzeczypospolitej sprzed rozbiorów 1772 roku.

W takim stanie rzeczy wojska polskie, przepuszczane przez linie niemieckie, już 9 lutego 1919 r. zetknęły się po raz pierwszy z bolszewikami pod Skidlem na Niemnie, a niebawem również wzdłuż rzek Zelwianki i Rózanki, koło Prużan i Kobrynia. Brakowało kawalerii. Wtedy zażądano posiłków.”

Rodzi się więc podstawowe pytanie: czy, gdyby niemieckie wojska utrzymały swoją pozycję daleko na wschodzie, to czy, w zamian za ten wysiłek, państwa alianckie zgodziłyby się przyznać Polsce Wielkopolskę? I drugie: czy w tej sytuacji pretensje do Piłsudskiego, że nie wsparł Powstania Wielkopolskiego, które wybuchło w grudniu 1918 roku, są zasadne? I jeszcze jedno: jaka Polska powstałaby, gdyby podczas konferencji wersalskiej wojska niemieckie stały daleko na wschodzie? 9 listopada 1918 roku wybuchła rewolucja w Niemczech. Czy bez wsparcia bolszewików miałaby szansę powodzenia? 13 listopada 1918 roku bolszewicy unieważniają postanowienia pokojowe pokoju brzeskiego i ruszają na podbój świata. Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 roku. Dnia 25 stycznia 1919 roku marszałek Foch wydaje rozkaz do oddziałów niemieckich, by opuściły terytorium i przepuściły wojska polskie. Rozkaz został wykonany na początku lutego 1919 roku. 9 lutego wojska polskie po raz pierwszy zetknęły się z bolszewikami. A więc na początku 1919 roku wojska polskie stopniowo zastępowały wojska niemieckie, a front niemiecko-bolszewicki stawał się powoli frontem polsko-bolszewickim. Traktat wersalski podpisano 28 czerwca 1919 roku. Do momentu jego podpisania, od czterech miesięcy, wojsko polskie stanowiło zaporę przed nawałą bolszewicką, dążącą już nie tyle do podboju Europy, co świata.

Dmowski był wybitną osobowością. Mało kto wie, że był synem kamieniarza, a więc pierwszym polskim politykiem, który nie wywodził się ze szlachty czy arystokracji. Powinniśmy sobie jednak zdawać sprawę z tego, że dyplomacja nie poparta silą niewiele zdziała. Mógłby sobie Dmowski przemawiać i w dziesięciu językach… Na nikim nie zrobiłoby to wrażenia. Ale miał w ręku jeden argument: polskie wojsko było zaporą dla bolszewików. Po zakończeniu I wojny nikomu na Zachodzie nie chciało się walczyć, ani nie mieli na to siły, ani środków. Jedynie polskie wojsko miało chęci. Jest zapewne w tym jakiś udział Piłsudskiego, ale wypada przypomnieć o tym, że powstania styczniowego nie poparli chłopi. A w wojnie 1920 roku, w krytycznym momencie, wojsko polskie liczyło ponad 900 tysięcy żołnierzy. Poparcie mas stało się faktem. To oczywiście wcześniejsza, jeszcze pod zaborami, praca endecji. Tak więc dobrze znać fakty, bo gdy ich nie znamy, to tworzymy mity.

Ma rację Mackiewicz: jedynie prawda jest ciekawa. Ale prawdy możemy dociec, gdy znamy wszystkie fakty, które pozwalają na właściwą ocenę sytuacji. Warto o tym pamiętać.