W średniowieczu istniała w Republice Nowogrodzkiej forma demokracji zwana demokracją feudalną lub bojarską, jak to określają Rosjanie. Istniała przez ponad 300 lat, a więc dłużej niż Rzeczpospolita Obojga Narodów. Obojga, czyli Rusinów i Litwinów, bo to ich interesy próbowała realizować. Trwała ona od 1569 do 1795 roku, czyli 226 lat. Republika Nowogrodzka trwała 342 lata, a więc o 116 lat dłużej. Można powiedzieć, że ustroje obu tworów miały ze sobą coś wspólnego, bo RON też była demokracją feudalną, ale zwano ją dla niepoznaki demokracją szlachecką. To ma bardziej pozytywny wydźwięk. Może więc warto bliżej przyjrzeć się Republice Nowogrodzkiej Może więc warto bliżej przyjrzeć się Republice Nowogrodzkiej – państwu, które trwało dłużej niż RON i było od niej większe pod względem obszaru. Wikipedia pisze:

Republika Nowogrodzka, Rzeczpospolita Nowogrodzka – średniowieczne państwo ruskie istniejące w latach 1136–1478, położone pomiędzy Morzem Bałtyckim a Syberią. Powstało na skutek usamodzielnienia się Księstwa Nowogrodzkiego w czasie rozbicia dzielnicowego Rusi. W państwie o ustroju feudalnym rozwinęła się z czasem specyficzna forma demokracji.

W wyniku rozdrobnienia Rusi Kijowskiej zapoczątkowanego śmiercią Jarosława Mądrego (1054), północna jej część – Księstwo Nowogrodzkie, uzyskało niezawisłość. Stolicą księstwa był największy ruski gród – Nowogród Wielki, z którym powiązane są początki państwowości ruskiej. W państwie tym szybko rozwinęła się specyficzna demokracja: zgromadzenie obywateli miasta (wiec), kupców i bojarów, wybierało najemnego władcę – księcia (mogło go też usunąć). Stąd też państwo to jest nazywane potocznie przez Rosjan Republiką Bojarską. Bojarzy i kupcy mieli znaczący wpływ na decyzje wiecu. Wybuchały też okresowo bunty spowodowane konfliktami społecznymi (1136, 1207, 1215, 1228).

Rządy Aleksandra Newskiego

Po klęsce sił rusko-połowieckich w bitwie nad Kałką (1223) Batu-chan podbił wszystkie państwa ruskie z wyjątkiem księstw połockiego, pińskiego oraz Republiki Nowogrodzkiej, która jednak zmuszona była uznać zwierzchność Mongołów i opłacać aż do końca swego istnienia trybut. Tatarzy nie przejęli bezpośrednich rządów w podbitych księstwach, zadowolili się każdorazowym zatwierdzaniem kandydata do tronu w każdym z nich.

W okresie panowania mongolskiego wodzem dużej rangi i zręcznym politykiem okazał się książę nowogrodzki Aleksander Newski z rodu Rurykowiczów. W 1236 został wybrany na księcia Nowogrodu. W tym czasie na zachodzie coraz większe zagrożenie stwarzał Zakon kawalerów mieczowych, a z północy zaczęli zagrażać Szwedzi. Aleksander Newski pokonał Szwedów w bitwie nad Newą (1240), stąd wziął się jego przydomek. W 1242 r. na zamarzniętym jeziorze Pejpus zwyciężył wojska Zakonu kawalerów mieczowych i zdobył Psków, co zapobiegło ekspansji Zakonu na ziemie ruskie. Następnie pokonał najeżdżające Nowogród wojska litewskie.

Będąc doskonałym dyplomatą, jednocześnie zawierał z Tatarami okresowe porozumienia. W 1249 r. otrzymał jarłyk na tytuł księcia kijowskiego, a w 1252 r. – wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1257 r. odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowogrodu, powstrzymującego się z wypłatą danin. Począwszy od 1259 r. Republika Nowogrodzka stała się częścią tzw. „iga mongolsko-tatarskiego”, systemu feudalnych zobowiązań i zależności ziem ruskich względem siebie oraz Złotej Ordy.

Tak to opisuje Wikipedia. Inaczej rozkłada akcenty Ryszard Kapuściński w swoim zbiorze reportaży Imperium (2001):

„Nowogród był w średniowieczu słynnym miastem, czymś w rodzaju Florencji czy Amsterdamu północy – dynamicznym skupiskiem handlu i rzemiosł, kwitnącym wiekami ośrodkiem wszelkich sztuk, zwłaszcza architektury sakralnej i malarstwa ikon. Istniał tu unikalny ustrój polityczny. Przez 400 lat (XI-XV wiek) Nowogród był rodzajem niezależnej samorządnej republiki feudalnej, w której najwyższą władzą był wiec ludności miejskiej i okolicznego wolnego chłopstwa. Ludność wybierała księcia, który sprawował w jej imieniu rządy i mógł być w każdej chwili odwołany. Jak na te czasy i na tę część świata były to zwyczaje niebywałe. Symbolem wolności i samodzielności tego miasta-państwa był wielki dzwon, którym zwoływano mieszkańców na wiec. Toteż kiedy Iwan III moskiewski podbił ostatecznie Nowogród w 1478 roku i nakazał ów dzwon usunąć, oznaczało to, że miasto utraciło swoją niezależność. Są historycy, którzy uważają, że był to jeden z tych dziejowych momentów, które rozstrzygnęły o kierunku, w jakim poszła Moskwa i Rosja. Nowogród był miastem demokratycznym, ludowładczym, otwartym na świat, utrzymującym kontakty z całą Europą. Moskwa była ekspansywna, przesiąknięta wpływami mongolskimi, wroga wobec Europy, wchodząca już z wolna w mroczną epokę Iwana Groźnego. Gdyby więc Rosja poszła drogą nowogrodzką, mogłaby stać się innym państwem niż to, na którego czele stanęła Moskwa. Ale stało się inaczej.”

Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (1966) pod hasłem „Nowogród Wielki”, opierając się na radzieckich opracowaniach z lat 50-tych i 60-tych, opisuje dosyć obszernie zjawisko, jakim była Republika Nowogrodzka. Poniżej fragmenty:

Położony po obu stronach rzeki Wołchow, połączony mostem, na którym odbywały się wiece, z rozległym zespołem miejskim z kremlem arcybiskupim w centrum, grodem-rezydencją książęcą oraz kilkoma klasztorami poza obrębem murów, z licznymi przystaniami i faktoriami kupców cudzoziemskich, liczył już na początku XI wieku ok. 15 tysięcy mieszkańców, ich liczba w XIV-XV wieku sięgała 70-80 tysięcy. Nowogród Wielki stanowił ośrodek miejski o wyjątkowej koncentracji właścicieli ziemskich, którzy stąd zarządzali swymi dobrami, pośrednio lub bezpośrednio uczestnicząc w handlu, przede wszystkim produktami swych włości; kilkadziesiąt rodzin bojarskich skupiało w swoim ręku ponad połowę zagospodarowanej ziemi. Ważną rolę odgrywało kupiectwo, nastawione na handel dalekosiężny, pośredniczące w wymianie towarowej pomiędzy Europą Wschodnią a Północno-Zachodnią. Było ono ściśle powiązane z miastami hanzeatyckimi, skąd sprowadzano sukna, sól, metale i broń, ałun, konie, wina, śledzie, itp. Znaczną rolę odgrywali drobni handlarze, głównie wędrowni kramarze, skupujący i sprowadzający z odległych terenów towary eksportowe (futra, skóry, wosk, len, konopie). Wyraźnie rysował się też proces przenikania zamożnego mieszczaństwa do klasy feudalnych właścicieli ziemi. Liczna ludność rzemieślnicza produkowała na chłonny rynek miejski, zaspokajała potrzeby wsi nowogrodzkiej, pracowała też na eksport do krajów Europy Zachodniej (garbarstwo, wyprawianie futer i wstępna obróbka surowców – lnu, konopi, wosku i in.), zaopatrywała myśliwskie ludy Północy w różne wyroby żelazne. Pokaźną warstwę ludności miejskiej N.W. tworzyli różnego autoramentu luźni ludzie, stanowiący klientelę bojarów i kupców nowogrodzkich. Im głównie zawdzięczał N.W. skolonizowanie olbrzymiego terytorium. Supremacja polityczna w stosunku do rozległego zaplecza, ekspansja kolonizatorska realizowana przez możnych, ale angażująca zastępy szeregowych Nowogrodzian, wpływała na układ sił i specyfikę ustrojową N.W.

Ustrój tego miasta stanowił swoistą formę demokracji feudalnej. Najwyższym organem władzy był wiec – zgromadzenie całej wolnej ludności miejskiej i wiejskiej, na którym reprezentowana też była ludność innych ośrodków miejskich ziemi nowogrodzkiej. W praktyce władza republiki należała do bojarskiej rady panów pod przewodnictwem wybieranego przez wiec arcybiskupa. Wiec również zapraszał księcia i mógł go, co się często zdarzało, usunąć. Rola książąt sprowadzała się do funkcji naczelnego dowódcy (przy czym jego drużyna nie miała prawa przebywać w mieście) i niektórych kompetencji sądowych. Politykę księcia kontrolował wiec i wybrany przezeń posadnik. Prawa i obowiązki księcia określała za każdym razem zawierana z nim umowa (najstarsza zachowana z księciem twerskim Jarosławem z 1264 roku). Rywalizacja między książętami ruskimi o tron nowogrodzki, tradycyjne związki N.W. z innymi ziemiami Rusi rosnącą więzią gospodarczą, znajdowały odbicie w walce różnych orientacji politycznych w łonie klasy panującej N.W. o udział w rządach i podział zysków. Odwoływały się one w tej walce do szerokich rzesz społeczeństwa nowogrodzkiego w pewnym stopniu mających udział w korzyściach z eksploatacji terenów podbitych. Niekiedy, jak np. w 1418 roku, ścieranie się orientacji politycznych przeradzało się w walki o charakterze klasowym, które w latach 1421 i 1446-47 przybrały postać powstań ludowych.

Rozmach życia politycznego i gospodarczego sprzyjał rozkwitowi kultury (bogate dziejopisarstwo od XI w., architektura, rzeźba, malarstwo).

Samodzielność polityczna N.W. była możliwa w warunkach rozdrobnienia feudalnego, zaczęła jednak maleć w miarę jego przezwyciężania. W XIII wieku w N.W. zarysowała się przewaga wpływów książąt suzdalskich (potem włodzimierskich) na politykę wewnętrzną. Próby zachowania pewnej równowagi przez zapraszanie książąt z innych dzielnic częstokroć zawodziły. Przez presję gospodarczą w postaci odcięcia dowozu zboża książęta włodzimierscy zapewniali przewagę w rządach swojemu stronnictwu; między innymi przez dłuższy czas księciem nowogrodzkim był Aleksander Newski, kilkakrotnie zapraszany i usuwany. Za jego czasów udało się N.W. zwycięsko odeprzeć ekspansję szwedzką (nad rzeką Newą w 1240 roku) i krzyżacką (na Lodowym Pobojowisku w 1242 roku), co umocniło handlową i polityczną rolę N.W. wobec sąsiadów.

W XIV wieku trzy ośrodki aspirujące do roli jednoczyciela ziem ruskich (Moskwa, Twer i Wilno) konkurowały o wpływy w N.W. Utrzymywał on jednak względną niezależność dzięki okupom i zmianom orientacji. Gdy przewaga Księstwa Moskiewskiego okazała się oczywista, warstwa rządząca podjęła próbę ratowania samodzielności N.W. przez zawarcie traktatu z Kazimierzem Jagiellończykiem 1470, który respektując tradycyjny układ sił w N.W., miał mu zapewnić ochronę przed Księstwem Moskiewskim. Trwale jednak związki gospodarcze, religijne i narodowościowe, których wyrazicielem stała się opozycja promoskiewska, oraz klęska zadana oddziałom nowogrodzkim w 1471 roku przez wojska moskiewskie przesądziły sprawę. W 1478 roku Iwan III położył kres niezawisłości N.W., a dla zapobieżenia dalszym próbom separatystycznym uwięził i zmusił do rezygnacji arcybiskupa, ściął 150 przywódców i w latach osiemdziesiątych wysiedlił ponad 10 tysięcy rodzin gł. bojarskich i kupieckich, sprowadzając na ich miejsce ludność z Rusi Zaleskiej. N.W. i wszystkie należące doń ziemie weszły w skład państwa moskiewskiego. N.W. zachował swoje znaczenie gospodarcze w XVI w., do czasów zniszczenia w 1570 roku przez opriczników Iwana Groźnego, upatrującego w N.W. jednego z głównych wrogów swej władzy.

xxxxxxxx

Przedstawiłem trzy opisy Republiki Nowogrodzkiej: Wikipedii, Kapuścińskiego i Wielkiej Encyklopedii Powszechnej. Kapuścińskiego jest bardzo ogólnikowy, co wynika z natury reportażu. Tu nie ma miejsca na jakąś drobiazgową analizę. Niemniej jednak wspomina o rozwoju kultury i sztuki w republice, jako czynniku wyróżniającym ją na tle pozostałych księstw feudalnych. Wikipedia natomiast informuje o obecności Mongołów, o czym nie wspomina Wielka Encyklopedia Powszechna, której opis jest najpełniejszy i pozwala na wyobrażenie sobie, czym była ta republika.

WEP używa określenia „handel dalekosiężny”, nie chcąc użyć określenia „handel międzynarodowy”, co niemal od razu kojarzy się z Żydami. A to wskazuje, że ta warstwa kupiecka w tej republice, to byli właśnie Żydzi. Zresztą wszędzie tak było. Wspomina ona też o innej warstwie w tej republice: „Pokaźną warstwę ludności miejskiej N.W. tworzyli różnego autoramentu luźni ludzie, stanowiący klientelę bojarów i kupców nowogrodzkich. Im głównie zawdzięczał N.W. skolonizowanie olbrzymiego terytorium”. A więc byli to ludzie, którzy pełnili w Republice Nowogrodzkiej funkcję zbliżoną do tej, która przypadła w udziale konkwistadorom hiszpańskim. I pewnie tak jak ci konkwistadorzy, tak i on byli w większości Żydami. I to oni zapoczątkowali podbój Syberii.

„Supremacja polityczna w stosunku do rozległego zaplecza, ekspansja kolonizatorska realizowana przez możnych, ale angażująca zastępy szeregowych Nowogrodzian, wpływała na układ sił i specyfikę ustrojową N.W.” – Tak to ładnie zostało ujęte, ale w praktyce oznaczało to niewolnictwo dla pozostałej części ludności.

„Ustrój tego miasta stanowił swoistą formę demokracji feudalnej. Najwyższym organem władzy był wiec – zgromadzenie całej wolnej ludności miejskiej i wiejskiej, na którym reprezentowana też była ludność innych ośrodków miejskich ziemi nowogrodzkiej. W praktyce władza republiki należała do bojarskiej rady panów pod przewodnictwem wybieranego przez wiec arcybiskupa.” – Czyli zupełnie tak samo, jak obecnie w „Polsce”. Można by więc naszą obecną demokrację nazwać feudalną. Zamiast wiecu mamy wybory, zamiast rady bojarskiej – rząd, zamiast arcybiskupa – prezydenta.

Aleksander Newski był kimś w rodzaju dzisiejszego kontraktora. Podpisywał umowy i zobowiązywał się do wykonania zadania. „Będąc doskonałym dyplomatą, jednocześnie zawierał z Tatarami okresowe porozumienia. W 1249 r. otrzymał jarłyk na tytuł księcia kijowskiego, a w 1252 r. – wielkiego księcia włodzimierskiego. W 1257 r. odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowogrodu, powstrzymującego się z wypłatą danin.” A więc do tego Nowogrodu, dla którego wcześniej pokonał Szwedów (1240) i wojska Zakonu (1242).

„Toteż kiedy Iwan III moskiewski podbił ostatecznie Nowogród w 1478 roku i nakazał ów dzwon usunąć, oznaczało to, że miasto utraciło swoją niezależność. Są historycy, którzy uważają, że był to jeden z tych dziejowych momentów, które rozstrzygnęły o kierunku, w jakim poszła Moskwa i Rosja. Nowogród był miastem demokratycznym, ludowładczym, otwartym na świat, utrzymującym kontakty z całą Europą. Moskwa była ekspansywna, przesiąknięta wpływami mongolskimi, wroga wobec Europy, wchodząca już z wolna w mroczną epokę Iwana Groźnego.”

Tak to interpretuje Kapuściński, ale nie chciał on zauważyć, że podbicie Nowogrodu nastąpiło dopiero w momencie wycofania się Mongołów. Wprawdzie Wikipedia pisze, że Republika Nowogrodzka zachowała niezależność, „jednak zmuszona była uznać zwierzchność Mongołów i opłacać aż do końca swego istnienia trybut”. Innymi słowy musiała płacić Mongołom podatki, co w praktyce oznacza zależność. Mongołowie nie ingerowali w sprawy podbitych państw. Ograniczali się do wyznaczenia księcia i pobierali podatki. W 1257 Aleksander newski odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowogrodu, powstrzymującego się z wypłatą danin. Począwszy od 1259 r. Republika Nowogrodzka stała się częścią tzw. „iga mongolsko-tatarskiego”, systemu feudalnych zobowiązań i zależności ziem ruskich względem siebie oraz Złotej Ordy. Nie ingerowali oni w sprawy ustrojowe danego państwa, co widać na przykładzie Republiki Nowogrodzkiej. Zrobił to dopiero Iwan III po wycofaniu się Mongołów. Czy można zatem mówić, że Moskwa była przesiąknięta wpływami mongolskimi? Przecież Mongołowie od 1223 roku do 1478 roku, czyli przez 255 lat pozwalali na istnienie tej republiki. To dłużej niż istniała RON.

„W 1478 roku Iwan III położył kres niezawisłości N.W., a dla zapobieżenia dalszym próbom separatystycznym uwięził i zmusił do rezygnacji arcybiskupa, ściął 150 przywódców i w latach osiemdziesiątych wysiedlił ponad 10 tysięcy rodzin gł. bojarskich i kupieckich, sprowadzając na ich miejsce ludność z Rusi Zaleskiej.”

Jak widać na powyższym przykładzie wysiedlenia i przesiedlenia, to nie XX-wieczny wynalazek. Jest to skuteczny sposób na podporządkowanie sobie podbitego państwa i zneutralizowanie lokalnego społeczeństwa poprzez zastrzyk obcej ludności. Doskonale zdawał sobie z tego sprawę Stalin, przesiedlając na ziemie poniemieckie mniejszości kresowe, co dla nich oznaczało przesiedlenie na Zachód. I w tym też celu przesiedlono po 24 lutego 2022 roku miliony Ukraińców do Polski. W ten sposób zmarginalizowano ludność, której władza nie jest pewna. Nowi przybysze, których uprzywilejowano w stosunku do ludności miejscowej, będą jej całkowicie posłuszni. Wiedział o tym nie tylko Stalin, również Iwan III.

Podsumowując, można powiedzieć, że demokracja bojarska niczym się nie różniła od naszej obecnej demokracji: „W praktyce władza republiki należała do bojarskiej rady panów pod przewodnictwem wybieranego przez wiec arcybiskupa”. Czyli wiecujący mogli tylko wybrać władzę i na tym kończyła się ich rola. Dokładnie tak samo jest obecnie.