Europa to kontynent, a raczej część kontynentu zwanego Eurazją. Czym jednak zasłużyła sobie ona na bycie osobnym kontynentem? Zapewne mało kto zastanawia się nad tym, na czym polega jej specyfika. Warto może więc przybliżyć sobie jej historię i to, co stanowi o jej wyjątkowości. Może wtedy łatwiej będzie zrozumieć współczesny świat.

Wikipedia pisze:

Europa – część świata leżąca na półkuli północnej, na pograniczu półkuli wschodniej i zachodniej. Jest uznawana za kontynent albo za część świata tworzącą wraz z Azją kontynent Eurazję.

Nazwa Europy wywodzi się z greckiego słowa Εὐρώπη (Europe) i zwykle poprzez łacińską formę Europa weszło do niemal wszystkich języków świata. Etymologia samego terminu Εὐρώπη jest niejasna: być może pochodzi ono od εὐρωπός (europos) – „łagodnie wznoszący się”, albo od asyryjskiego ereb, „zachód”. Inne teorie wywodzą pochodzenia nazwy od semickiego słowa oznaczającego „ciemny”. Używane jest też określenie Stary Kontynent.

Przebieg umownej granicy Europy z Azją na wschodzie i południowym wschodzie wzbudza kontrowersje. Kwestia ta jest różnie rozstrzygana w nauce poszczególnych krajów, a najwięcej rozbieżności w tej sprawie występuje w nauce anglosaskiej.

Zwykle przyjmuje się, że Europa rozciąga się od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie do gór Ural na wschodzie oraz od Oceanu Arktycznego na północy do Morza Śródziemnego, Morza Czarnego i gór Kaukaz na południu (Kaukaz w niektórych interpretacjach jest zaliczany do Europy, a w niektórych nie).

x

Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga (1929-38) pisze:

Nazwa, położenie i granice.

Nazwa Europa pochodzi zapewne z asyryjskiego (irib lub ereb = zachód) i została za pośrednictwem Fenicjan przyjęta w obecnym brzmieniu przez Greków. Europa jest największym półwyspem Azji, z którą zrasta się na całej granicy wschodniej. Niemniej specjalne stanowisko Europy w historii cywilizacji i w ogóle ludzkości usprawiedliwia w pełni jej samodzielność jako części ziemi. Stanowisko to uzyskała Europa dzięki znakomitym warunkom geograficznym, na które składa się środkowe położenie na półkuli lądowej, w stosunku do wszystkich lądów, wobec równika i bieguna oraz wobec krain o najstarszej cywilizacji, dalej znakomite rozwinięcie wybrzeży i ukształtowanie pionowe, dogodny klimat, obfitość bogactw mineralnych, dobre warunki dla rozwoju życia zwierząt i roślin oraz korzystne rozmieszczenie rzek i dogodne warunki komunikacyjne.

Północne i zachodnie granice Europy są oceaniczne, podobnie jak i południowe, z tą tylko różnicą, że tutaj oddzielają ją od sąsiednich lądów w 4 miejscach tylko wąskie cieśniny. Naturalną wschodnią granicę Europy tworzy łańcuch Uralu, a dalej ku południowi rzeka Ural i góry Kaukazu. Natomiast granica polityczna nie pokrywa się w całości z tą granicą. (…) W ogólności ląd Europy zwęża się wydatnie ku zachodowi, a po odcięciu półwyspów jest podobny do trójkąta prostokątnego, którego wierzchołki są oparte o zatokę Biskajską na zachodzie, morze Karyjskie na północy i morze Kaspijskie na południu.

Historia

Europa była zaludniona we wczesnej już epoce; z jej krańca północnego wyszła germańska grupa Indoeuropejczyków i wyparła ludy innego pochodzenia, których pokrewieństwo i związki są wątpliwe. Dzieje Europy, po których pozostała tradycja piśmienna i wytwory wyższej kultury, rozpoczęły się na półwyspie bałkańskim i wyspach morza Egejskiego. Ich twórcami są indoeuropejscy Hellenowie czyli Grecy, którzy w trzecim tysiącleciu prz. Chr. wdarli się na półwysep Frygo-Traków i pomieszawszy się z niearyjskimi mieszkańcami Mniejszej Azji, stopniowo ich wchłonęli.

Tymczasem w Italii zjawili się Latynowie, którzy objąwszy spuściznę po niearyjskich poprzednikach (Iberach, Liguryjczykach, Illyryjczykach, Etruskach), zdobyli do roku 266 prz. Chr. cały kraj. Państwo rzymskie, rozszerzając się na Azję i Afrykę, zapłodnione kulturą grecką, przedstawia wykwit cywilizacji śródziemnomorskiej.

W okresie wędrówki ludów wtargnęły do państwa rzymskiego liczne szczepy germańskie (Gotowie, Wandalowie, Langobardowie, Frankowie), przyjęły język łaciński i zmieszały się z ludnością tubylczą. Z mieszaniny tej powstawały od wieku VIII. ludy romańskie, które zróżnicowały się później pod względem językowym, politycznym i kulturalnym (Włochy, Hiszpano-Portugalia, Francja, Rumunia). Na kresach państwa rzymskiego i na niezajętych przez nie terytoriach środkowej i północnej Europy, poczęły się tworzyć germańskie i słowiańskie państwa plemienne z chwilą, gdy wędrówka ustąpiła miejsca osiedleniu się. Tak powstawały państwa niezromanizowanych Franków, Alemanów, Bawarów, Sasów, Turyngów, w Wielkiej Brytanii Anglo-sasów; spośród wielu plemion słowiańskich tworzą państwo Polacy i Czesi, na północy germańscy Norwegowie, Duńczycy i Szwedzi. Wszystkie te ludy zawdzięczają swoją wspólność kulturową religii katolickiej i cywilizacji rzymskiej, podczas gdy Rusini i znaczna część południowych Słowian przyjmuje wiarę i cywilizację z Bizancjum. Właściwa Europa średniowieczna zamyka się w ramach religijno-kulturalnych Zachodu. Dzięki organizacji kościelnej stało się możliwe wskrzeszenie cesarstwa rzymskiego przez Karola W., a po rozpadnięciu się jego państwa przez Ottona I.

Nowego ducha wniosło w ludy europejskie Odrodzenie i humanizm, które przyspieszyły tworzenie się typu nowoczesnego Europejczyka, z jego strukturą duchową, opartą na wspólnym wykształceniu klasycznym, religii chrześcijańskiej i poczuciu narodowym. W dziedzinie państwowej występuje od XV wieku dążność do prowadzenia polityki mocarstwowej. Trzeci czynnik rozwoju to Reformacja, stanowiąca germańskie ujęcie chrześcijaństwa, która rozbiła jednolitość religijną zachodniej i środkowej Europy i zmusiła kościół katolicki do wewnętrznej reformy na soborze trydenckim. – Równocześnie ulega zmianie stanowisko Europy, dzięki odkryciu Ameryki i drogi morskiej do Indii. Europa przestała być dla swoich mieszkańców punktem centralnym świata, aczkolwiek, przez założenie szeregu kolonii i supremację nad Nowym Światem, wzmocniło się jej przodownictwo polityczne, a Europejczycy stali się rasą panującą. Z czasem powstają nowe ośrodki polityczne i gospodarcze, a deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej uwidoczniła w całej pełni fakt, że poza Europą istnieje organizm państwowy o ludności przeważnie indoeuropejskiej i równorzędnych zasobach duchowych. Mimo ekspansji politycznej i gospodarczego podboju świata przez Europejczyków, zwłaszcza Anglików i Francuzów, zjawisko to występuje coraz silniej, a wojna światowa przyniosła definitywne zepchnięcie Europy z jej dominującego miejsca na kuli ziemskiej. U wszystkich ludów rozbudziło się dążenie do samodzielności (dominia brytyjskie, Islam, Chiny), tak, że zrzucenie opieki i protektoratu Europy wydaje się kwestią czasu.

Losy państwowe Europy od XV wieku kierowane były zaznaczonymi wyżej czynnikami. Istotną zmianą jest wciągnięcie w obręb kultury europejskiej bizantyńskiego Wschodu spadkobierczyni cesarzy bizantyńskich, Turcji, z podlegającymi jej ludami chrześcijańskimi, od 1700 zaś Rosji. Polityka światowa wielkich państw XIX wieku stanowi dalszy ciąg walki o stanowisko mocarstwowe XVII. i XVIII. wieku, prowadzonej przy użyciu wszystkich nowych zdobyczy politycznych, gospodarczych i technicznych. Wojna światowa, będąca starciem kilku imperialistów europejskich, stanowi z tego punktu widzenia, mimo udziału innych części świata, wytwór rozwoju dziejowego Europy.

x

Inaczej trochę rozkłada akcenty Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (1962-70):

Nazwa Europa występuje po raz pierwszy u Homera i Hezjoda; wywodzi się ją zazwyczaj z fenickiego ereph „ciemny”, część filologów opowiada się jednak za greckim pochodzeniem tego wyrazu, uwiecznionego w mitologii. W starożytności kontynent europejski nie tworzył całości gospodarczej ani kulturalnej. Południowa Europa wraz z północną Afryką i południowo-zachodnią Azją tworzyłą ściśle powiązany pod względem gospodarczym i kulturalnym świat śródziemnomorski, który stanowił również jedność polityczną w ramach imperium rzymskiego. Europa północna natomiast stanowiła domenę tzw. barbarzyńskich ludów Celtów, Germanów i Słowian.

Pierwszym krokiem do politycznego i kulturalnego połączenia Europy były podboje rzymskie w I-II w.n.e. w zachodniej i i północno-zachodniej Europie; ekspansja rzymska na północ, a później wędrówki ludów germańskich i słowiańskich w V-VII w.n.e. wytworzyły nowe stosunki etniczne, które mogły przyczynić się do powstania jedności kulturowej i gospodarczej całego kontynentu. Przeszkodził temu jednak upadek cesarstwa rzymskiego i postępująca chrystianizacja. Nastąpił rozkład jedności gospodarczo-kulturalnej świata śródziemnomorskiego w części południowej (Afryka) i południowo-wschodniej (pd.-zach. Azja) opanowanego (od VII w.) przez islam. Rozwój stosunków feudalnych w VI-X wieku postępował nierównomiernie, najwcześniej jednak rozwinął się w zachodniej Europie (VIII-X w.). Ideologiczną nadbudową feudalizmu stał się kościół, który w X wieku objął swymi wpływami niemal cały kontynent europejski. W ciągu VI-X wieków zaznaczył się podział na wschodnio-europejską cywilizację bizantyjską (stanowiącą kontynuację dawnej kultury hellenistycznej), która objęła swymi wpływami Półwysep Bałkański, Ruś i Azję Mniejszą, oraz zachodnią cywilizację łacińską obejmującą swym zasięgiem zachodnią, północno-zachodnią i środkową Europę (Czechy, Polskę, Węgry, kraje skandynawskie). Mimo rozbicia politycznego Europy cywilizacja zachodnia oparłą się falom najazdów arabskich, normańskich, turskich VIII-IX wiek. Jedność kulturowa i i gospodarcza świata bizantyńskiego znalazła wyraz w ramach cesarstwa bizantyńskiego (dawniej wsch.rzym.) i utrzymała się aż do upadku jego potęgi w czasie krucjat. Próbę politycznego zjednoczenia zach. Europy podjęli, w oparciu o papiestwo, królowie Franków, wskrzeszając w 800 zachodnie cesarstwo rzymskie; państwo Franków okazało się jednak nietrwałe. Również wysiłki królów niemieckich (od 962 uwieńczonych koroną cesarską) zmierzające do uzależnienia innych państw chrześcijańskich, nie doprowadziły do jedności politycznej Europy. Rozbicie Europy pogłębiło się w okresie rywalizacji cesarstwa i papiestwa (Grzegorz VII, cezaropapizm) w XI-XIV wieku mimo dążeń Grzegorza VII do narzucenia politycznego zwierzchnictwa kościoła całej Europie. Autorytet papieski został zachwiany po oderwaniu się w 1054 kościoła greckiego. Poważną przeszkodą dla uniwersalistycznych dążeń papiestwa było również tworzenie się silnych państw scentralizowanych (monarchia Kapetyngów), które usiłowały podporządkować sobie papiestwo. Uniwersalistyczne dążenia papiestwa znalazły m.in. ujście w organizowanych 1096-1291 krucjatach, początkowo w Europie (Płw. Pirenejski, kraje nadbałtyckie), później w Syrii i Palestynie. Krucjaty i wyprawy odkrywcze XIII wieku zapoznały Europę z kulturami Wschodu. Wpłynęło to na ożywienie stosunków gospodarczych i handlowych obejmujących dwa konglomeraty gospodarcze: kraje śródziemnomorskie, z przewagą handlową miast włoskich (Wenecja i Genua) oraz kraje nad Bałtykiem i Morzem Północnym, z przewagą niemieckich miast hanzeatyckich. Obydwa te rejony gospodarcze powiązane były siecią dróg lądowych, a od XIV wieku również szlaków morskich przez Atlantyk. Głównymi ośrodkami handlu północnej i południowej Europy stały się początkowo targi szampańskie (XII-XIII w.), a później Brugia i Antwerpia.

Od XVI wieku cywilizacja europejska oddziaływała silnie na sąsiadujące kontynenty dzięki nowym zdobyczom techniki i rozwojowi kultury humanistycznej; rozkwit nauki w okresie renesansu sprzyjał sukcesywnemu eliminowaniu światopoglądu religijnego. W XVI wieku nastąpił dalszy rozłam światopoglądowy i polityczny Europy wskutek reformacji i wojen religijnych. Nawet wspólne niebezpieczeństwo grożące ze strony Turków, których ekspansja od XVI wieku na kontynencie europejskim nie skończyła się z upadkiem cesarstwa bizantyńskiego (1453), nie wpłynęło, mimo wysiłków kościoła, na polityczne zespolenie Europy. Bizantyńskie dziedzictwo kulturowe przejęła w dużej mierze Rosja wyzwolona spod trwającego od XIII wieku jarzma tatarskiego.

Odkrycia geograficzne w XV-XVI wieku doprowadziły do konfrontacji cywilizacji europejskiej z pozaeuropejską. Ekspansja kolonialna Europy spowodowała zniszczenie kwitnących kultur Ameryki Środkowej i Południowej oraz wyludnienie i degradację gospodarczą Afryki, zahamowanie rozwoju Indii i Indonezji. Odkrycia i zdobycze nie pozostały bez wpływu na gospodarczy rozwój Europy. Grabież kolonialna przyspieszyła pierwotną akumulację kapitału, dostarczyła kruszców szlachetnych i surowców, umożliwiając szybki rozwój przemysłu manufakturowego i przechodzenie do kapitalistycznych form produkcji. W ciągu XVI/XVII wieku władzę w najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajach zdobyła burżuazja, najpierw w Holandii (1579), następnie Anglii (1648) i Francji (1789). Zapoczątkowało to rywalizację państw europejskich w walce o kolonie. Na macierzystym kontynencie rywalizacja ta wiązała się z ekonomicznymi teoriami merkantylizmu. Wojny religijne w XVI i 1 poł. XVII wieku doprowadziły do ujednolicenia wyznaniowego wewnątrz poszczególnych państw. Państwa te, wzmocnione organizacyjnie przez ustrój absolutystyczny, toczyły walkę o hegemonię w Europie. Po okresie przewagi hiszpańskiej w XVI wieku przyszedł w XVII wieku okres hegemonii francuskiej, która zakończyła się w XVIII wieku. Nastąpił okres tzw. „równowagi europejskiej” utrwalonej wskutek licznych wojen (między Francją, Austrią, Prusami, Anglią i Rosją), które nie dały żadnej ze stron bezwzględnego zwycięstwa. Równowagę tę zakłóciły dopiero rozbiory Polski i Turcji europejskiej, stwarzając w końcu XVIII wieku nową sytuację polityczną. Ofensywa laickiej myśli Oświecenia, rozwój nauki przyczyniły się do spopularyzowania w Europie idei wolnościowych i emancypacyjnych. Znalazły one ujście w Wielkiej Rewolucji Francuskiej, która wstrząsnęła systemem społecznym i politycznym całej ówczesnej Europy.

Wielka Rewolucja Francuska zburzyła stan równowagi między mocarstwami, wzbudziła na całym kontynencie dążenia stanów uprzywilejowanych do wolności i równości, otworzyła perspektywy zbliżenia i zbratania narodów. W schyłkowym okresie Rewolucji ekspansja Francji w Niderlandach, Niemczech i Włoszech – z wojny o zachowanie zdobyczy rewolucji przekształciła się w wojnę zaborczą. Napoleon I zaś wykorzystał przewagę armii stworzonej przez Rewolucję dla nowej próby zbudowania monarchii europejskiej. Dążenia te zostały unicestwione w latach 1812-14 przez Anglię i Rosję, jak również przez narody hiszpański i niemiecki opierające się francuskiemu najazdowi. Wojny napoleońskie miały jednak doniosłe znaczenie dla późniejszych dziejów Europy., spopularyzowały idee Wielkiej Rewolucji Francuskiej na kontynencie europejskim, przenosząc wiele jej zdobyczy do krajów podbitych przez Napoleona. W 1815 roku Kongres Wiedeński przywrócił większość strąconych dynastii, a na straży uznanej na nowo zasady legitymizmu postawił związek monarchów, tzw. Święte Przymierze. Trwałe porozumienie wszystkich państw europejskich nie zostało zrealizowane, w praktyce jednak w ciągu XIX wieku o wszystkich ważniejszych sprawach kontynentu decydował tzw. koncert, tj. porozumienie pięciu głównych mocarstw: Rosji, Prus (od 1871 – Niemiec), Austrii (od 1867 – Austro-Węgier), Francji i Anglii.

W 1859-70 do koncertu 5 mocarstw dołączyły się również zjednoczone Włochy. W interesie ustroju monarchicznego i klas posiadających koncert mocarstw przeciwdziałał w Europie ruchom rewolucyjnym i dążeniom narodowo-wyzwoleńczym, starając się równocześnie nie dopuszczać do nadmiernego wzrostu sił żadnego z uczestników.

Punkt szczytowy gospodarczej i politycznej przewagi Europy nad resztą świata przypadł na przełom XIX i XX wieku. W owym czasie cały niemal obszar Afryki i Azji, z wyjątkiem Chin, Persji i Turcji był już podzielony między mocarstwa kolonialne. Rozwój komunikacji oraz międzynarodowego handlu i kredytu służył gospodarczemu scaleniu świata uzależnionego od giełd zachodniej Europy. Niemcy, zjednoczone od 1871, osiągnęły względną przewagę w koncercie europejskim głównie wskutek długotrwałego okresu pokojowej stabilizacji. W dobie wolnokonkurencyjnego kapitalizmu rozszerzał się reż z wolna w Europie zasięg swobód politycznych. Ostatki systemu feudalnego wraz z poddaństwem chłopów i pańszczyzną uległy likwidacji w środkowej i wschodniej Europie między 1807 a 1866. Kraje demokracji parlamentarnej (Anglia, Francja) obniżały stopniowo cenzus wyborczy. Przeważający na kontynencie system monarchii konstytucyjnych zapewniał burżuazji (poza Rosją) udział we władzy piastowanej jeszcze w zasadzie przez wielką własność ziemską. Rosnąca liczebnie, coraz bardziej uświadomiona i lepiej zorganizowana klasa robotnicza zdobywała stopniowo lepsze warunki pracy i płacy, zmuszając rządy burżuazyjne do rozszerzania ustawodawstwa społecznego (np. Anglia, Niemcy, Austro-Węgry). Część ludności europejskiej emigrowała w tym czasie do innych części świata (ok. 30 mln w 1830-1914 do Stanów Zjednoczonych, ok. 7,5 mln w 1801-1914 z europejskiej Rosji na Syberię). Szybko wzrastał dobrobyt klas posiadających, ugruntowany w znacznej mierze na eksploatacji kolonii; miały w nim swój udział także górne warstwy klas pracujących.

Pierwsze symptomy kryzysu światowej hegemonii Europy ujawniły się już przed 1914, wraz z wkroczeniem kapitalizmu w nowe imperialistyczne stadium. Przechodzenie większości mocarstw do systemu protekcji celnej, zaostrzająca się walka o surowce i rynki zbytu rodziła konflikty polityczne; początkowo między Anglią i Francją, a od schyłku XIX wieku między Anglią a Niemcami. Dążeniom Niemiec do ściślejszego uzależnienia od siebie „Mitteleuropy”, a w przyszłości również krajów Bliskiego Wschodu (plany ekspansji związane z linią kolejową Berlin-Bagdad) opierały się inne mocarstwa. Trójprzymierzu zmontowanemu przez Bismarcka 1879-82 (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy) przeciwstawiło się ukształtowane 1904–07 trójporozumienie Anglii, Francji i Rosji. Dwa rywalizujące bloki forsownie zbroiły się, przygotowując do wojny. W tymże czasie dwa nowe mocarstwa pozaeuropejskie: Stany Zjednoczone (od 1898) i Japonia (od 1904) weszły w roli równorzędnych partnerów na arenę polityki światowej. Początek emancypacji „białych” dominiów Wielkiej Brytanii (Kanada 1867, Australia 1900, Afryka Południowa 1910) świadczył także o słabnięciu zależności niektórych krajów zamorskich od Europy.

I wojna światowa (1914-18) zburzyła system równowagi politycznej utrzymywany w Europie od stu lat. Rozpadła się monarchia austro-węgierska, w środkowej i południowo-wschodniej Europie powstały nowe państwa lub odzyskały niepodległość, Niemcy stały się republiką; w wyniku rewolucji październikowej w Rosji 1917 powstało pierwsze w świecie państwo socjalistyczne. Traktaty pokojowe 1919-20 utrwaliły nową strukturę terytorialną Europy. Aby zapobiec na przyszłość konfliktom wojennym, utworzono 1919 Ligę Narodów, która w praktyce służyła jednak przede wszystkim do utrzymania politycznej hegemonii Wielkiej Brytanii i Francji.

x

Co zatem decydowało – poza tym, że Europa jest położona w centralnej części półkuli lądowej i w równej odległości od równika i bieguna – o jej wyjątkowości? Chyba jej na poły wyspiarski kształt. Półwyspami są też, w jej obrębie, Półwysep Iberyjski, Włochy i Skandynawia. W praktyce więc Europa, w sensie cywilizacyjnym, kończy się tam, gdzie zaczyna się jej kontynentalny charakter. Tą granicą jest linia biegnąca wzdłuż granicy wschodniej Niemiec z 1937 roku; dalej na południu obejmuje ona Czechy, Węgry i skręca na południowy zachód do Triestu nad Adriatykiem.

Takie warunki wymuszały niejako rozwój kontynentu oparty o handel morski i lądowy, który był możliwy ze względu na stosunkowo jego niewielki obszar. Z tym wiązał się również rozwój miast, który był konsekwencją powstania wielu niedługich szlaków handlowych. I to było też cechą charakterystyczną rzymskiego imperium w jego części zachodniej. Z kolei jego część wschodnia była bardziej kontynentalna, rozległa, co sprzyjało bardziej rozwojowi opartemu o wielką własność ziemską. Efektem tego było to, że Europa zachodnia rozwijała się szybciej, bo rozwój miast i handlu stymulował nie tylko wymianę towarów, ale również sprzyjał intensywniejszym kontaktom międzyludzkim, co z kolei powodowało rozwój nauki, kultury, sztuki i wszelkiego rodzaju idei i myśli. Jednym słowem Europa zachodnia to dynamika, a wschodnia – statyka.

Idea zjednoczonej Europy, to idea stara, bo sięgająca czasów rzymskich, gdy była częścią tego imperium. Próbę wskrzeszania tej idei podjął Karol Wielki. Po nim, jak niektórzy twierdzą, próbę tę podejmowali Napoleon i Hitler. Trudno jednak się z tym zgodzić, bo obaj zaatakowali Rosję, która nie ma nic wspólnego z Europą zachodnią w sensie cywilizacyjnym i kulturowym. Próba włączenia Rosji do Europy, to próba łączenia wody z ogniem. Czy Imperium Rzymskie rozpadło się na część zachodnią i wschodnią m.in. dlatego, że były to zupełnie dwa odmienne organizmy gospodarcze w obrębie jednego państwa? Jeśli zatem ma dojść do ziszczenia się idei zjednoczonej Europy, to musi to być zjednoczenie państw zachodniej Europy, która kiedyś byłą częścią Imperium Rzymskiego. A to oznacza, że cała Europa wschodnia musi być wyłączona z tego procesu. Po co więc było jej przyłączenie? Może po to, by Niemcy mogły odebrać swoje wschodnie ziemie. Ale jak to zrobić bez wojny? Raczej trudno. Włączenie Polski do unii i NATO dało pretekst Ukrainie do wysunięcia podobnych żądań, które nie byłyby możliwe, gdyby Polska nie była w tych organizacjach. Wojna skończy się prawdopodobnie tym, że Niemcy odbiorą to, co ich; reszta Polski połączy się z zachodnią Ukrainą i tym samym Polska, i pewnie cała Europa wschodnia, zostanie wypchnięta z unii. A wojna z Rosją, jak często, służy temu, by w Europie dokonywano rewolucyjnych zmian, których bez tej wojny nie dałoby się przeprowadzić.

Europa, dzięki koloniom, zdominowała świat. To prawda, że Europejczycy korzystali z dorobku starszych cywilizacji, ale tylko oni potrafili ten dorobek wykorzystać, wzbogacić i rozpowszechnić na cały świat. Czy zatem można dziś powiedzieć, że Europa została zdominowana przez Nowy Świat, który stworzyła, czy może raczej ten Świat jest nadal narzędziem w jej ręku? Nie można jednak zapominać o tym, kto tak naprawdę rządził w Rzymie a później tworzył tę kolonialną Europę.