W ostatnim odcinku (1794) Maciej Maciak na swoim kanale Musisz to wiedzieć naopowiadał tyle bzdur na temat tzw. sum bajońskich, że wypada to wyprostować. Odcinek ten zatytułował: Francja kiedyś okradła Polskę, a dziś wciąga nas w okradanie Rosji. Cytował też Wikipedię, która opisuje ten temat bardzo nieprecyzyjnie. W poprzednim blogu Varshe Tseytung wspomniałem o tych sumach, ale też nie wyjaśniłem tego właściwie, więc wypada wrócić do tematu i wszystko po kolei wytłumaczyć. Wprawdzie zrobiłem to dogłębnie w blogu Księstwo Warszawskie, ale to było dawno temu i nikt do niego nie wraca, a i tam jednego elementu brakuje. Wypada jednak zacząć od tego, co powiedział Maciak. Do tego tematu odnosi się on w końcowej części. Mniej więcej od 1:11:40, a więc około 10 minut. Poniżej obszerny fragment jego wypowiedzi:

Doszło do rozbiorów i trzeba było podnieść poziom życia społeczeństwa na nowych ziemiach pruskich, wcześniej polskich. Tu kłania się taki przepis, że nie wolno wylewać fekaliów na ulicę. Takie to były kiedyś obyczaje. Zakazano np. hodowania kołtuna polskiego, taka kępa włosów, nieobcinana i niemyta – tam się różne robactwo rozmnażało – bo to przynosiło nieszczęście. To była tradycja Polski do XVI wieku. Zaborcy, oprócz tego, że walczyli z polskością, to też dużo dobrych rzeczy wprowadzili: z tymi fekaliami, z tym kołtunem. No i też chodziło o to, żeby poziom życia się podniósł, być może tylko i wyłącznie z tego względu, żeby to nie zniesmaczało Niemców i Prusaków, że jak przyjadą na nowe, zdobyte tereny, żeby ich ta bieda nie zniesmaczała. No to udzielano kredytów. I te kredyty nie do końca były po to, by zadłużyć i zniewolić, bo kredytów udzielano też tym, na tych samych warunkach, tym obywatelom byłej Rzeczypospolitej, którzy byli też Niemcami, bo tacy byli. Tak samo jedni i drudzy mieli możliwość wzięcia kredytu, żeby doszlusować do poziomu Prus.

I później włączyła się w to krucjata Napoleona na Rosję. W związku z tym powstało Księstwo Warszawskie i stał się również Napoleon wierzycielem tych sum. Przekazał je Księstwu Warszawskiemu, które w zamian miało wypłacić Napoleonowi połowę tej kwoty. Tak jedną połowę długu nam darował. 40 mln franków kredytu wzięliśmy od Prus. Prusy przestały być właścicielem tego kredytu. Stał się Napoleon, a on przekazał Księstwu Warszawskiemu, władcom tego Księstwa, Poniatowski te sprawy. Ale za połowę trzeba było zapłacić. A później, jak Napoleon dostał w dupę i z powrotem przyszła władza pruska, to powiedziała: gdzie jest nasze 40 mln franków? I w związku z tym musieliśmy, również jako obywatele pochodzenia niemieckiego z tych terenów, wszystko oddać. A co z 20 mln franków? Wyjechały do Francji. Na tamte czasy była to gigantyczna kwota. Ja myślę, że przez te dwa ponad wieki należą się od Francji, bo te pieniądze zasiliły gospodarkę francuską, należą się nam bajońskie kwoty odszkodowań. To jest konkret. Po prostu Francuzi wykonali na nas bezczelny numer. Wpuścili nas w maliny, zabrali połowę tej kwoty. My musieliśmy spłacić Napoleona, który zabrał te kwoty pieniędzy. Bajońskie kwoty odszkodowań od Emanuela Macrona.

x

Najlepiej jest to całe zamieszanie z sumami bajońskimi opisane w powieści Huragan. Wszyscy znamy trylogię Sienkiewicza, ale mało kto słyszał o innej trylogii – trylogii z czasów napoleońskich. Jej autorem jest Wacław Gąsiorowski (1869-1939). Akcja pierwszego utworu Huragan toczy się podczas wojen napoleońskich 1806-1809. Wątek historyczny, obejmujący m.in. krytyczną analizę stosunku Napoleona do sprawy polskiej, splata się z wątkiem przygodowym i miłosnym. Zabieg ten zastosował później w swoich powieściach Lewa wolna i Nie trzeba głośno mówić Józef Mackiewicz. Kolejne powieści to Rok 1809 i Szwoleżerowie gwardii. Akcja pierwszej z nich toczy się podczas wojny polsko-austriackiej 1809 roku, drugiej – w okresie kampanii moskiewskiej Napoleona. Warto przytoczyć parę cytatów z pierwszej powieści Huragan:

Nad wszystkim zaś wszechwładnie panował „landrecht” (prawo krajowe – przyp. W.L.), kontrybucjami gnębiąc opornych, co chwila zatrzaskując ciemne wrota ciemnic Magdeburga lub Gdańska, wybierając bez rachuby i porządku rekruta, nie wzbraniając się ani od pożogi, ani miecza. „Landrecht” nadto usiłował spędzić z oblicza Śląska, Wielkopolski i Mazowsza smutek a tęsknotę, gniewał go ponury spokój zaścianków szlacheckich, apatia mieszczan. I naraz sypnął garściami złoto, dozwalając brać każdemu w zamian za ustanowienie hipoteki. Brali wszyscy. Ten synowi na Wołoszczyznę zapomogę słał, ów krewniaka tułającego się na paryskim bruku opatrywał, trzeci pieniądze z grodu wywiózł i ginął, czwarty garnek pieniędzy pod drzewem zakopywał. I znów przygnębienie i cisza, i niechęć, i nieufność, szepty a westchnienia, milczenie i głucha nienawiść.

Jedna Warszawa nie zawiodła. Uczty i bale, zabawy, uciechy, pijatyka a wesele co dnia wstrząsało jej murami. Nikt nie myślał o jutrze, o wojnach, o Napoleonie, o Prusakach. Złoto lało się strugami. Nie pytano z jakiego płynęło źródła. Dość, że było. Najstarsi ludzie, co saskie pamiętali czasy, nie widzieli ani takiej ochoty, ani zapamiętania. Zdawało się, że Warszawa upiła się własnym nieszczęściem a losem i, krom oszołomienia, niczego więcej nie szukała. Stary Köhler, pruski gubernator, pobłażliwie spoglądał na miasto, ramionami wzruszał, a gdy mu dyrektor policji, de Tilly, co dzień „ruhig” (spokój – przyp. W.L.) raportował, uśmiechał się dobrodusznie, powtarzając z przekonaniem: „niech się bawią”. Niekiedy i Köhler, pociągnięty wirem, brał udział w piknikach i polowaniach. Przyjmowano go chętnie. Lubiano powszechnie. W drogę nie wchodził nikomu, w towarzystwie był gładkim, uprzejmym, dobrym kompanem, wyrozumiałym na wybryki młodzieży. Od kielicha nie stronił, śmiać się umiał.

Na karcie Europy leżał trup rozciągnięty, bezwładny, zadławiony zbytkiem własnej pewności, swoich praw, swojej historii, a serce jego dygotało, biło weselem, upojeniem przebrzmiałych, świetnych czasów.

Nieboszczyk mój Michał miał żołd, miał dożywocie, a i to zawierucha wyrwała wdowie… Chociaż nie widzi mi się tylko po coś ty do Warszawy zajechał. Może urzędu chcesz, stopnia – wybij sobie to z głowy! Mało to mój bratanek nadreptał a nakłaniał się Prusakom? Nie wezmą dziś, choćbyś im duszę zaprzedał, aby samych Niemców tysiącami ściągają i starostwa, a po ichniemu amty rozdają!… Ehe! Przyznaj no się, może ty o hipotece przemyślasz? Świeży grosz ci pachnie?!

Tymczasem z łoża Traktatu Tylżyckiego zaczęły się wychylać powoli te korzyści, które i z tego nowo ufundowanego księstewka miały spłynąć na Francję, a które pozory bezinteresownego wstawiennictwa cieniem okryły.

Księstwo było krajem sprzymierzonym, od lat piętnastu składało się wraz z całą ziemią na dobrowolny podatek krwi dla armii Bonapartego, przez pięć miesięcy znosiło bez szemrania ciężary przemarszu i postoju olbrzymiej armii, na pierwsze wezwanie podążyło wspierać francuskie szeregi – więc kontrybucji wojennej płacić nie mogło! Ale, mimo to, pod innymi pozorami miało być pozbawione resztek dobytku.

Ziemie, które ongi, stanowiąc dobra narodowe, przeszły były do Prusaków – teraz znów, mimo niezawisłości Księstwa, dostały się w ręce Francuzów. Dwudziestu siedmiu marszałków i generałów za trudy, za zasługi położone w wojnie z Prusami odebrało nagrody z polskiej ziemi. Davoust za Auerstädt dostał Księstwo Łowickie, Perrin-Victor – Przedecz, Bessières – Kruszwicę, Lannes – Księstwo Siewierskie, Ney – Księstwo Sieluńskie, Berthier, Soult, Bertand, Oudinot niemniej suto obdarowani zostali. Mniejsze folwarki a wsie dostały się generałom dywizji, brygadierom i pułkownikom.

Prawda, Bonaparte nie zapomniał o Polakach i trzem wodzom ofiarował to, co było już ich, jako Polaków, własnością. Zajączek wziął Opatówkę, Dąbrowski Winną Górę, a książę Józef Wieluń.

Lecz nie koniec na tym. Sumy, które rząd pruski rozpożyczył był szlachcie na hipoteki, chcąc ją do szybszego wyzucia z ziemi doprowadzić – Bonaparte uznał za swoją własność i nowemu rządowi Księstwa polecił wynaleźć środki na ich pokrycie.

Było to ciężkie zadanie! Tym cięższe, że odeń uchylić się, bez narażenia się na gniew mocarza, nie było możliwym. A dwadzieścia milinów franków było nie lada ciężarem dla pustego skarbu.

Wprawdzie za drugie dwadzieścia milionów ziemianie, kupcy, mieszczanie a wieśniacy posiadali rewersów francuskich za wybrane zboże, owies, bydło, konie a prowiant rozmaity, ale te po większej części miały pozostać w aktach rodowych, jako smutne wspomnienie o tym, co do ostatecznej ruiny doprowadziło pradziadowską fortunę.

Sumy hipoteczne zaś, wobec nacisku gabinetu francuskiego – objęte w roku następnym układem podpisanym w Bajonnie, w ciągu trzech lat spłacone zostały… Historii do sum neapolitańskich przybyły „bajońskie…”

x

Sumy neapolitańskie to pieniądze, które królowa Bona wywiozła z Polski i pożyczyła Filipowi II hiszpańskiemu, a które już do nas nie wróciły. Takie wyjaśnienie podaje cytowana przeze mnie książka Gąsiorowskiego. Bardziej szczegółowo jest to wyjaśnione w blogu Księstwo Warszawskie.

W podsumowaniu bloga Księstwo Warszawskie tak pisałem:

Czym więc było Księstwo Warszawskie? Chyba bazą wypadową, takim lotniskowcem, z którego miał nastąpić atak na Rosję. Ale powstało ono w wyniku traktatu tylżyckiego, którego stroną był car Rosji. Bez jego zgody pewnie nie powstałoby. Czy nie zdawał on sobie sprawy z tego, że otwiera w ten sposób Napoleonowi drogę na Moskwę i dostarcza mu wiernego sojusznika. Po pokonaniu Prus Napoleon i tak panował na tym terenie. A może to wszystko i tak wcześniej zostało zaplanowane?

Księstwo Warszawskie istniało od 1807 roku do 1812, w którym zostało przekształcone w Królestwo Polskie. A więc tylko 5 lat. W zasadzie bardzo krótki epizod w naszej historii, ale bardzo znaczący. Bardzo wiele się wtedy wydarzyło. Powstało państwo, które po dwóch latach powiększono o znaczne obszary, a po 6 latach, trzy państwa, które 20 lat wcześniej dokonały rozbiorów, ponownie podzieliły między siebie to państwo. Dokonał się więc czwarty rozbiór Polski, bo Księstwo, które sięgało od Krakowa i Poznania po Lublin, tylko z nazwy było Warszawskim. Po co to wszystko było? Najwięcej zyskała Rosja, która klinem wdzierała się pomiędzy Austrię i Prusy i zajmowała tereny, które wcześniej należały do obu tych państw. W wyniku wojny z Austrią w 1809 roku Księstwo zyskuje nowe tereny. Mocarstwo przegrywa wojnę z jakimś księstewkiem? No bo skoro oddaje wcześniej zdobyte tereny, to chyba przegrywa. Czy to cyrk? Czy może rzeczywiście chodziło o to, by nowe państwo dostarczyło jak najwięcej rekruta? W Księstwie od 1808 roku obowiązywał przymusowy pobór do wojska. Państwa, które 12 lat wcześniej dokonały jego rozbiorów, ponownie wskrzeszają je do życia. A niby imperator, zwycięzca, mianuje na księcia tego księstewka przedstawiciela państwa, które pokonał. Czy to nie jest paranoja? Tak to wygląda z zewnątrz, ale najwyraźniej toczyła się jakaś podskórna gra i prawdziwi władcy, ukryci gdzieś głęboko, posługiwali się tylko marionetkami. Prawdziwe cele były zupełnie inne od tych afirmowanych. Napoleon marionetka. I nie tylko on. I car też, nie wspominając o pruskim królu.

Czy po to powstało Księstwo, by służyć Napoleonowi jako baza wyjściowa do ataku na Rosję i jako zagłębie świeżego rekruta? A jeśli tak, to znaczy, że w momencie jego tworzenia wiedziano, że będzie wojna z Rosją i Rosjanie też musieli o tym wiedzieć, skoro zgodzili się na warunki wynegocjowane w Tylży. Czy to oznacza, że na tym świecie nigdy nic nie dzieje się przypadkowo? A jeśli tak, to znaczy, że i ten wirus, który nas gnębi, nie pojawił się przypadkowo. Mówią, że jeśli chcesz zrozumieć teraźniejszość, to ucz się historii. Święta prawda, pod warunkiem, że jest to prawdziwa historia.

xxx

Tak sobie to wtedy tłumaczyłem, chociaż nie do końca spinało mi się to. Czegoś mi tu brakowało. I pojawił się Maciak ze stekiem bzdur, z tym niby polskim kołtunem, chociaż to był ukraiński kołtun i to zniesmaczenie Niemców i Prusaków. A jednak! Powiedział jedną rzecz bardzo ważną, o której nie wiedziałem i o której nie wspomniał Gąsiorowski. Warto było słuchać tych bzdur, bo wśród nich pojawiło się to brakujące ogniwo. To były te kredyty, które brali Niemcy. Skąd oni? O tym wspomniał Gąsiorowski. Mnóstwo ich przybyło po III rozbiorze do Warszawy i na tereny przez nich zajęte. Ale wraz z nimi przybyło, prawdopodobnie jeszcze więcej Żydów, których też pewnie uważano za Niemców, bo przecież mówili po niemiecku. Gdy jednak Księstwo zlikwidowano, to Niemcy wyjechali, przynajmniej większość, a Żydzi niemieccy zostali.

Jak jednak urządzić się w nowym miejscu, w nieznanym otoczeniu? Gdzie mieszkać, co robić? I tu z pomocą przychodzi kredyt hipoteczny. Wielki kredyt, bo przecież trzeba gdzieś mieszkać, rozkręcić jakiś geszeft. Nie mam wątpliwości, że te największe kredyty dostali Żydzi. Żeby jednak ukryć ten proceder, trzeba było rozkręcić masową akcję kredytową wśród pospólstwa. W takim zamieszaniu nikt postronny nie mógł zorientować się, o co w tym wszystkim chodziło. Wielu skorzystało z okazji. Takich opisał Gąsiorowski. Jak dają, to brać!

Kredyt hipoteczny rozłożony jest na wiele lat i stanowi duże obciążenie dla tych, którzy go spłacają. Jak jednak zrobić, by jego raty były znacznie mniejsze, a może nawet wcale nie spłacać go? Tak zrobić, by rozłożyć je na wszystkich, a więc również na tych, którzy żadnych kredytów nie brali. Państwo, które udzieliło tych kredytów, przestało istnieć na danym terenie. W jego miejsce powstało nowe państwo, które raty niespłaconych kredytów hipotecznych rozkłada na wszystkich swoich podatników w postaci wysokich podatków. Jednak tych podatników tego nowego państwa jest trochę mało i nawet wysoki podatek to za mało. Trzeba było więc zwiększyć ich ilość tak, by spłata całego zaciągniętego kredytu była możliwa. Wymyślono więc wojnę z Austrią w 1809 roku, którą to wojnę Austria przegrała i odstąpiła nowemu państwu obszar, który jej przypadł po III rozbiorze Rzeczypospolitej. Tak więc niewielkie państewko, które miało zaledwie dwa lata, pokonało potężną Austrię. Koń by się uśmiał!

Tak powiększone Księstwo Warszawskie było już w stanie spłacić ten kredyt. Trwało to trzy lata. I jakoś tak się przypadkiem złożyło, że wraz z jego spłatą, przestało też ono istnieć. Murzyn zrobił swoje, murzyn mógł odejść. W ten sposób Żydzi, którzy przybyli na tereny drugiego i trzeciego zaboru pruskiego, a później Księstwa, stali się warstwą bogatą i mogli uzyskać przewagę ekonomiczną nad resztą społeczeństwa. Napoleon też odegrał rolę murzyna i krótko potem został zutylizowany. Natomiast pieniądze wróciły z odsetkami do tych, którzy wcześniej tak hojnie udzielali kredytów osobom bez zdolności kredytowej, bo wiedzieli, że ktoś inny spłaci ten dług. Francja była w tym wypadku tylko pośrednikiem.

I tak na koniec rodzi się refleksja: czy te 20 milinów, które Napoleon tak wspaniałomyślnie darował Księstwu, nie były tymi, które zaciągnęli przybyli tam Żydzi?