Żeby zrozumieć, czym było Imperium Rzymskie, trzeba cofnąć się do wcześniejszego okresu, do starożytnej Grecji, ale żeby wyrobić sobie bardziej ogólny pogląd, to trzeba cofnąć się do czasów Hamana i Estery. O tym w blogu Purim. Poniższe informacje pochodzą z Wikipedii.

Dzieje starożytnej Grecji (Hellady) to historia kilku następujących po sobie wysokich kultur oddzielonych „ciemnymi wiekami” i wielkimi migracjami. O najstarszej z tych kultur (jeszcze przedhelleńskiej) zwanej od mitycznego króla Minosa kulturą minojską, która rozwinęła się w III tysiącleciu p.n.e. na Krecie, wiadomo stosunkowo najmniej. Jej świadectwem są ruiny wielkich pałaców odkryte w Knossos i Fajstos. Nie wiadomo, kim byli ich budowniczowie. Nie udało się dotąd odczytać dwóch starszych z trzech pozostawionych przez nich systemów pisma. Z badań archeologicznych wynika, że w 2 połowie III tysiąclecia p.n.e. na wyspie znajdowało się wiele niezależnych małych państw. Pod koniec tysiąclecia władcy z Knossos podporządkowali sobie sąsiadów. Korzystne położenie geograficzne pozwoliło Kreteńczykom uczestniczyć w wymianie handlowej między ośrodkami cywilizacji greckich a Bliskim Wschodem i Egiptem. Zyski z handlu zainwestowano w rozwój floty, co uczyniło z Krety w XIX-XVIII w. p.n.e. największe mocarstwo morskie. Około 1800 p.n.e. Kreteńczycy założyli pierwszą kolonię na Kyterze, a wkrótce potem następne na innych wyspach Morza Egejskiego. W XV w. p.n.e. kultura minojska załamała się, co wiązane jest z erupcją wulkanu na wyspie Thira i – prawdopodobnie – z następstwami tsunami powstałego w trakcie tego wybuchu.

Przedstawiciele kultury mykeńskiej (greccy Achajowie) ukształtowanej w XV w. p.n.e. na Peloponezie, zniszczyli pałace na Krecie i narzucili wyspie swoje zwierzchnictwo. Posługiwali się przejętym od Kreteńczyków alfabetem, tzw. pismem linearnym B (odczytanym). Śladami ich działalności budowlanej są ruiny twierdz w Mykenach i Tyrynsie, a aktywności politycznej – późniejszy, literacki opis wojny z Troją w Azji Mniejszej (Iliada Homera).

W XII w. p.n.e. kultura mykeńska upadła – miasta zostały zniszczone, pismo wyszło z użycia. Stało się tak za przyczyną napływu obcych ludów i, być może, trzęsień ziemi. Czas od XII do VIII w. p.n.e. nosi w historii Grecji nazwę „wieków ciemnych”. W tym czasie Grecy kolonizowali wybrzeża Anatolii, powstały m.in. miasta Efez i Milet.

„Właściwa” starożytna Grecja ukształtowała się między VIII a VI w. p.n.e. Uformowały się wówczas państwa-miasta, terytorialne wspólnoty obywateli zwane polis. Powstał alfabet, pierwsze zbiory praw, umocniła się wspólnota kulturowa Greków, bazująca na wspólnocie języka, religii i tradycji zawartej w poematach epickich takich jak Iliada i Odyseja, a także na uznaniu ogólnogreckich ośrodków kultu: Zeusa w Olimpii oraz Apollina w Delos i w Delfach, igrzysk w Olimpii i wyroczni delfickiej. Emigracja ludności poszukującej lepszych warunków życia zaowocowała powstaniem kolonii greckich w całym basenie Morza Śródziemnego (Italia, Sycylia, tereny dzisiejszej Francji i Hiszpanii, Libii, Egiptu, Cypru i pd. Turcji) oraz nad Morzem Czarnym.

Pod koniec tego okresu ustaliła się ostatecznie odmienność ustrojowa największej polis Sparty, stale zagrożonej buntami podbitej ludności, zmilitaryzowanej i zamkniętej w swych granicach. Drugie co do wielkości, ale najludniejsze miasto-państwo Hellady, otwarte i ożywione handlem Ateny, przechodziło w VI w. przemiany ustrojowe, które do udziału w sprawowaniu władzy włączały kolejne grupy obywateli. Demokracja ateńska rozwinęła się w pełni w V w. Losowanie urzędów i wynagradzanie obywateli za sprawowanie funkcji publicznych umożliwiło wówczas bezpośredni udział w rządach nawet najuboższym.

Konflikt między Persją i greckimi koloniami w Azji Mniejszej, a następnie atak perski na poleis na Półwyspie Bałkańskim sprawił, że u progu V w. p.n.e. zagrożeni w swych siedzibach Grecy wspólnie wystąpili przeciw najeźdźcom. Współdziałanie Aten i Sparty pozwoliło zwyciężyć Persów (490–470 p.n.e.), ale korzyści polityczne z sukcesu wyniosły głównie Ateny. Nadal obawiające się Persów mniejsze polis uznały ich hegemonię i przyłączały się do kierowanego przez nie Związku Morskiego. Rywalizacja obu państw doprowadziła do kilkudziesięcioletniej wojny, w której zaangażowali się także sojusznicy Sparty ze Związku Peloponeskiego i Aten ze Związku Morskiego. Mimo udziału w kolejnych wojnach, Ateny były w V w. p.n.e. niekwestionowaną stolicą kulturalną Grecji.

Wzrost pozycji Macedonii (360-336 p.n.e.)

Macedonia do połowy IV wieku p.n.e. pozostawała na peryferiach świata greckiego. Jej mieszkańcy etnicznie i językowo pokrewni Grekom, byli przez nich uznawani za po części barbarzyńców, jednak kraj stopniowo upodabniał się kulturowo do reszty Hellady. Decydującą zmianą w historii Macedonii było wstąpienia na tron w 360 p.n.e. Filipa II, wcześniej zakładnika w Tebach podczas szczytu potęgi tego polis. Nowy król zreformował armię, tworząc formację falangi macedońskiej, a także kawalerii tzw. hetajrów. Pokonał zagrażających państwu z północy Dardanów, potem dzięki zręcznej polityce i podbojom (m.in. w Tracji gdzie zajął greckie poleis oraz kopalnie złota) znacząco poszerzył granice i zasoby Macedonii. Interwencja podczas tzw. III wojny świętej w Grecji Środkowej dała mu możliwość przyłączenia w 352 p.n.e. Tesalii, później anektował poleis Związku Chalcydyckiego oraz dalsze tereny w Tracji aż po Morze Czarne. Rosnąca pozycja Macedonii doprowadziła do wojny z sojuszem Aten i Teb zakończonej sukcesem Filipa. W 337 r. p.n.e. narzucił on całej Grecji (z wyjątkiem Sparty) swoją hegemonię, tworząc Związek Koryncki – formalnie sojusz mający walczyć z Persją, w rzeczywistości narzędzie dominacji macedońskiej. Kolejnym etapem podbojów Filipa była wojna z Persją, rozpoczęta w 336 r. p.n.e., jednak tego samego roku król padł ofiarą zamachu, a na tronie macedońskim zasiadł jego dwudziestoletni syn, Aleksander, później nazwany Wielkim.

Panowanie Aleksandra Wielkiego (336-323 p.n.e.)

Młody król szybko stłumił opór miast greckich i został wybrany hegemonem Związku Korynckiego. Jednak gdy ruszył na wyprawę w głąb Bałkanów w Tebach wybuchło powstanie. Aleksander szybko wrócił do Beocji, zdobył i zrównał z ziemią miasto. Czyn ten ostudził w Grecji nastroje antymacedońskie i pozwolił władcy na kontynuowanie rozpoczętej przez ojca rozprawy z Persją. W 334 p.n.e. z wielką armią przekroczył Hellespont i rozpoczął kampanię, która po kilku latach walk uczyniła go panem całego rozległo państwa perskiego (obejmującego Azję Mniejszą, Lewant i Syrię, Egipt, Mezopotamię oraz Iran), którego stolicą uczynił Babilon. W 327 r. p.n.e. przekroczył Hindukusz i z sukcesami walczył w Indiach, lecz opór znużonej armii zmusił go do powrotu do Babilonu w 324 r. p.n.e., gdzie zajął się organizowaniem swojego imperium oraz planami kolejnych podbojów. Latem 323 r. p.n.e. niespełna 33-letni władca zmarł pozostawiając ogromne państwo dowódcom swojej armii. Jego podboje i włączenie pod panowanie macedońsko-greckie wielkich obszarów na Wschodzie zapoczątkowało nowy okres w dziejach Grecji.

Okres hellenistyczny (323-30 p.n.e.)

Kształtowanie się świata hellenistycznego

Ogromne państwo Aleksandra szybko stało się polem walki pomiędzy jego dowódcami starającymi się wykroić dla siebie własne królestwa – nazwano ich diadochami, a toczone przez nich walki wojnami diadochów. Także część greckich poleis pod przywództwem Aten spróbowała uzyskać niezależność w tzw. wojnie lamijskiej z lat 323–321 p.n.e., ale uległy armii macedońskiej. Wojny diadochów trwające blisko 40 lat po śmierci Aleksandra doprowadziły do powstania trzech królestw, rządzonych przez dynastie wywodzące się od ich założycieli:

• państwo Seleucydów z centrum w Syrii, obejmującego także Mezopotamię, Iran oraz część Azji Mniejszej
• Egipt Ptolemeuszy ze stolicą w Aleksandrii
• Macedonia Antygonidów

Scena polityczna świata greckiego uzupełniana była przez mniejsze, mniej lub bardziej niezależne państwa i poleis jak np. Epir, Pergamon (później lokalna potęga w Azji Mniejszej), Rodos czy poleis zachodniego basenu Morza Śródziemnego.

Świat hellenistyczny

Zakończenie wojen diadochów nie spowodowało końca rywalizacji między państwami hellenistycznymi. Seleucydzi i Ptolemeusze stoczyli w III i II w. p.n.e. szereg wojen tzw. syryjskich o kontrolę nad Syrią i Palestyną. Ptolemeusze prowadzili ekspansję na wyspach Morza Egejskiego, także w części Azji Mniejszej. Antygonidzi w Macedonii starali się utrzymać kontrolę nad resztą Grecji kontynentalnej, ale musieli stawić czoło nowym tworom politycznym – Związkom Achajskiemu i Etolskiemu. W przeciągu III w. p.n.e. w Azji Mniejszej rosła pozycja Pergamonu, który przeciwstawiał się głównie Seleucydom, walczył także z Galatami – Celtami, którzy po spustoszeniu północnej Grecji na początku III w. p.n.e. osiedli w Anatolii.

Rozległe państwo Seleucydów borykało się także z tendencjami odśrodkowymi – w III w. p.n.e. uniezależniły się jego wschodnie rubieże – królestwo Greko-Baktryjskie rządzone przez grecką elitę, które potem rozpoczęło ekspansję w Indiach. Inna uniezależniona prowincja – Partia, zdobyta przez koczowników ze stepu Środkowo-Azjatyckiego, stała się poważnym zagrożeniem dla Seleucydów, przejmując później inne wschodnie satrapie.

Ekspansja Rzymu i upadek świata hellenistycznego

Na Zachodzie szybko rosła potęga italskiego miasta – Rzymu. Na początku III w. p.n.e. było już panem prawie całej Italii (w tym znajdujących się tam greckich poleis). Seria wojen z Kartaginą dała mu pozycję hegemona na Zachodzie i kontrolę, w większości greckiej, Sycylii. Wojny macedońskie toczone przez Rzym z Antygonidami pozwoliły mu zaangażować się w politykę w Grecji, gdzie został wkrótce głównym arbitrem. Po zwycięskiej wojnie z Seleucydami z lat 192–188 p.n.e. mógł dyktować swoje warunki tak wrogom, jak i sojusznikom w regionie. Stopniowo kolejne części świata greckiego stawały się rzymskimi prowincjami. Próbę przeciwstawienia się tej ekspansji podjął w latach 88–66 p.n.e. helleński Pont pod rządami Mitrydatesa VI, zyskując sojuszników na terenie Grecji europejskiej i w Azji Mniejszej, ale w końcu uległ rzymskim armiom. Znacznie okrojone państwo Seleucydów stało się prowincją w latach 60 I w. p.n.e., ostatnie z państw hellenistycznych – Egipt w 30 r. p.n.e. Wschodnie tereny państwa Seleucydów (Mezopotamia i Iran) trafiły w ręce Partów.

Suwerenne, greckie i hellenistyczne państwa i poleis zniknęły z mapy politycznej, jednak ich kultura wciąż trwała, silnie oddziałując także na Rzymian. Wschodnia połowa Imperium Romanum pozostała greckojęzyczna, a część elementów greckiej kultury przyjmowały także dalsze państwa Wschodu.

x

Skoro kultura hellenistyczna tak bardzo oddziaływała na Rzym, to wypada przybliżyć sobie ten świat hellenistyczny. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN (1962-1970) tak m.in. pisze:

Hellenizm – nazwa wprowadzona do nauki przez J.G. Droysena (1836) na określenie dziejów greckich w latach ok. 330-30 p.n.e., tj. od podboju monarchii perskiej przez Aleksandra Wielkiego do zlikwidowania państw hellenistycznych, które pojawiły się na terenie jego imperium.

Jedną z podstawowych zasad polityki władców hellenistycznych było kolonizowanie terenów państw osadnikami grecko-macedońskimi, zakładanie miast typu greckie polis (podległych komendantowi załogi macedońskiej) lub kolonii wojskowych. Z Macedończyków i Greków rekrutowali się urzędnicy i wojsko; w ich rękach znalazła się ziemia, handel i obrót pieniężny. Punkt ciężkości życia ekonomicznego i kulturalnego przeniósł się z Grecji do Azji Zachodniej i Egiptu. Rozkwit gospodarczy, któremu towarzyszył rozwój handlu sięgającego do krajów Dalekiego Wschodu i wschodniej Afryki, był wywołany m.in. upłynnieniem zasobów kruszców szlachetnych jeszcze przez Aleksandra Wielkiego, eksploratorską polityką władców, wyzyskiwaniem zasobów surowców i umiejętności rzemieślniczych ludów orientalnych. Kształtująca się na Wschodzie kultura zwana hellenistyczną (w odróżnieniu od helleńskiej, czyli czysto greckiej), była kulturą nowego typu, powstałą wśród Greków pochodzących z różnych stron Grecji i pozostających w kontakcie z wysoką kulturą ludów orientalnych; szczególnymi jej cechami były: uniwersalizm – mający za podstawę jedność ekonomiczną państw hellenistycznych (unia europejska się kłania – przyp. W.L.), kosmopolityzm, jako wynik przejścia z roli obywatela miasta-państwa (gr. polis – stąd polites) do roli obywatela świata (gr. kosmopolites – termin wprowadzony przez cynika Diogenesa z Synopy), indywidualizm – znajdujący wyraz m.in. w ówczesnych kierunkach filozoficznych (cynizm, stoicyzm, epikureizm), poszukujących drogi do szczęścia jednostki oraz synkretyzm, wypływający z tych samych dążeń, lecz wiążący nadzieje ludzkie z pomocą i opieką mniej znanych, potężnych bóstw, utożsamianych z bóstwami rodzimymi. Przejawem zachodzących procesów było również wytworzenie się na podstawie dialektu attyckiego nowej formy języka greckiego, zwanej wspólnym (gr. koine); w tym języku powstawało ówczesne piśmiennictwo.

Podboje Aleksandra Wielkiego i głębokie zmiany, jakie zaszły we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie hellenizmu, zburzyły dawne stosunki polityczne, społeczne, ekonomiczne i ideologiczne. W sferze religii wyraziło się to m.in. w rozpowszechnianiu się judaizmu, oraz w zjawisku zwanym synkretyzmem. Polegało ono na stapianiu się różnych kultów i różnych bóstw w jedno, z ogólną tendencją utworzenia jednego (choć nie jedynego) bóstwa (Izyda, Serapis). Władcy hellenistyczni, chcąc zapewne m.in. zjednoczyć we wspólnym kulcie wieloplemienne i niejednolite społeczeństwo, wprowadzili oparty na wschodnich tradycjach kult panującego. Charakterystyczny był również dla hellenizmu kult bogini „losu” – Tyche oraz babiloński kult gwiazd (i planet), którym przypisywano wpływ na bieg wszelkich zdarzeń. Poznanie przyszłego losu miała ułatwić coraz bardziej rozpowszechniająca się astrologia, a zapobiec niepomyślnym przypadkom gnoza, posługująca się w niższych formach magią. Wyrazem racjonalizujących tendencji w hellenizmie były poglądy religijne Euhemera. Wszystkie te wierzenia nie zaspokoiły jednak ówczesnych dążeń ludzkich – potrzeby szczęścia; jedni szukali go w radościach życia doczesnego, inni w ówczesnych systemach filozoficznych, wielu zaś widziało w życiu pozagrobowym; drogę do szczęścia pozagrobowego wskazywały coraz szerzej uprawiane religie misteryjne. Na tym podłożu znalazł licznych wyznawców chrystianizm, rozwijający się w okresie cesarstwa rzymskiego.

x

Po tym cytacie z WEP już można się zorientować, czym był hellenizm, ale otwartym tekstem pisze o tym Henryk Rolicki w książce Zmierzch Izraela (1932), wznowionej przez Dom Wydawniczy „Ostoja”:

Po rozpadnięciu się państwa Aleksandra Wielkiego na Macedonię, Egipt i Syrię, Palestyna dostała się pod władzę Egiptu. Jest to okres, w którym po raz pierwszy w całej pełni hellenizm spotyka się z judaizmem twarzą w twarz. Barwnie i wszechstronnie opisał to spotkanie Tadeusz Zieliński w swej dwutomowej książce: „Hellenizm a judaizm”.

Na dworze Ptolomeuszów w Aleksandrii żydzi są nader mile widziani i są powiernikami królów, nie omijają ich urzędy państwowe i inne korzyści. Okres panowania egipskiego (323-201 przed Chr.) zaznacza się mniej lub więcej powierzchowną hellenizacją Palestyny, a nawet Jerozolimy. Ton życiu duchowemu żydostwa nadają teraz niewidzialne wpływy skupień emigracyjnych. Właściwie już od śmierci Nehemiasza podnieta dla podtrzymania Erec Izrael (siedziby narodowej) płynie z Babilonu. Jest to znany nam kierunek „ogrodzenia”. Drugie potężne skupienie żydowskie wytwarza się w Aleksandrii. Przedstawia ono kierunek hellenistyczny, a więc mniej więcej pozornej asymilacji do cywilizacji greckiej.

Jerozolima jest miejscem, gdzie oba te kierunki toczą ze sobą walkę.

Hellenizm jest widoczny z dala, a judaizm nurtuje pod spodem. Hellenizm niesie z sobą równouprawnienie obywatelskie z ludnością macedońską egipskiego państwa; w Aleksandrii Ptolomeusze równają ludność żydowską w prawach z ludnością panującą. Stąd rozchodzą się żydzi po innych miastach Egiptu i uzyskują większość w nadbrzeżnych miastach Cyrenajki (dzisiejszy Trypolis).

W państwie syryjskim, pod którego władzą znalazł się Babilon, żydzi również otrzymują pełnię praw obywatelskich; z Babilonu rozchodzą się do miast założonych przez dynastię Seleucydów i dają początek m.in. wielkiemu żydowskiemu skupieniu w Antiochii.

x

Można więc powiedzieć, że hellenizm to asymilacja Żydów na terenie byłego państwa perskiego. Skoro nawet WEP pisze, że w rękach Macedończyków i Greków znalazła się ziemia, handel i obrót pieniężny, to chyba nie ma żadnych wątpliwości, co to byli za Macedończycy i Grecy. Natomiast Persja, to chciałoby się powiedzieć ewenement na skalę światową, bo to państwo, które samo na siebie napadło. Bo jak inaczej rozumieć fakt, że Macedonia, która była całkowicie podległa Persji napadła na nią i doprowadziła do jej rozpadu. Prawdopodobnie stało się tak dlatego, że łatwiej było przyłączyć Grecję do Imperium Rzymskiego jako oddzielne państwo, niż gdyby była ona częścią innego potężnego państwa. Zresztą losy Aleksandra Wielkiego też świadczą o tym, że wszystko było wyreżyserowane.

Żydzi wykorzystali Persję, by zdominować Egipt, tereny obecnej Syrii i Turcji. To, co było dalej na wschód, też zostało przez nich opanowane. Później to samo czyniono w Imperium Rzymskim, gdy ono podbijało Europę Zachodnią. Za legionami rzymskimi szli Żydzi i osiedlali się na zdobytych terenach. Do tych samych celów służyło wykorzystywanie imperiów kolonialnych Portugalii, Hiszpanii, Francji, Anglii, Holandii i Rosji.

Jeśli komuś dzisiaj wydaje się, że to, z czym mamy obecnie do czynienia, to walka o utrzymanie dominacji dolara na świecie, to jest w błędzie. Żydzi kontrolują wszystkie waluty i nie ma to dla nich najmniejszego znaczenia, czy walutą dominującą będzie dolar czy jakaś inna waluta stworzona przez państwa BRICS, bo będzie ona pod ich kontrolą, tak jak wszystkie banki na świecie. A czy pozwolą dalej Ameryce być mocarstwem dominującym, czy raczej zdecydują na to, że nadszedł czas Chin, to za jakiś czas się dowiemy.

Można też powiedzieć, że Żydzi cały czas robią to samo, co robili w okresie hellenistycznym. Mamy więc kosmopolityzm, unifikację gospodarczą, wędrówki ludów, horoskopy i co tam jeszcze.